Een team van onderzoekers heeft de staat van de het mariene milieu in onze Belgische Noordzee uitgebreid geëvalueerd. De inzichten zijn samengebracht in de herziene Belgische Mariene Strategie. Ze onderstreept ook de nood aan maatregelen om de ecologische gezondheid en economische duurzaamheid van het gebied te waarborgen.
De Belgische Noordzee is een van de meest intensief gebruikte zeeën ter wereld. Met een kustlijn van 67 kilometer en een oppervlakte van amper 3454 km² herbergt ze een verrassend rijke biodiversiteit en tal van economische activiteiten zoals scheepvaart, visserij, offshore energie, zandontginning en toerisme. Het mariene ecosysteem staat echter onder druk door vervuiling, klimaatverandering en overexploitatie van natuurlijke hulpbronnen.
De Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRMS) verbindt alle EU-lidstaten tot het ontwikkelen van een mariene strategie met het bereiken van een Goede Milieutoestand als doel. Om de zes jaar wordt hierover een stand van zaken aan de Europese Commissie gerapporteerd. In de Goede Milieutoestand is de zee gezond, schoon en productief, en worden de negatieve effecten van menselijke activiteiten tot een minimum beperkt.
“Met de herziening van de Belgische Mariene Strategie zetten we een belangrijke stap in de bescherming en het duurzame beheer van de Noordzee”, zegt minister van Justitie en Noordzee Annelies Verlinden. “Door een combinatie van wetenschappelijk onderbouwd beleid, strikte regelgeving en internationale samenwerking streven we naar een veerkrachtig marien ecosysteem dat niet alleen ons leefmilieu maar ook onze economie ten goede komt.”
Belangrijkste bevindingen van het rapport
De Belgische Mariene Strategie 2024 geeft een beeld van de huidige staat van de Belgische Noordzee in al haar facetten. De meest opvallende bevindingen kunnen als volgt worden samengevat:
Biodiversiteit en ecosysteemgezondheid – De populaties van bruinvissen, zeevogels en andere mariene soorten, zoals bepaalde vissoorten, blijven kwetsbaar door menselijke verstoring en klimaatverandering. Daarnaast zorgt verstoring van de zeebodem voor habitatverlies en de achteruitgang van de daaraan verbonden fauna. De overmatige toevoer van nutriënten (stikstof en fosfor), grotendeels via rivieren, blijft leiden tot seizoensgebonden algenbloei met ontwrichting van ecosystemen als gevolg. Er worden ook nog steeds nieuwe invasieve uitheemse soorten ontdekt. Toch zijn er ook positieve ontwikkelingen. Zo draagt de uitbreiding van beschermde mariene gebieden bij aan het behoud en herstel van mariene ecosystemen.
Chemische verontreiniging – Hoewel de concentraties van veel vervuilende stoffen afnemen, blijven onder meer kwik, tributyltin, PAK’s en PCB’s een ernstige bedreiging voor het mariene ecosysteem. Olievervuiling is weliswaar zo sterk afgenomen dat dit nog nauwelijks voorkomt, maar door de steeds drukkere scheepvaart blijft het risico op ongelukken die kunnen leiden tot olievervuiling hoog. Het inplanten van nieuwe infrastructuur op zee (zoals windparken) is dan ook een punt van zorg, onder meer omdat het leidt tot meer scheepvaart. Scheepslozingen van andere schadelijke stoffen dan olie dalen niet en blijven een aandachtspunt.
Klimaatverandering en oceaanverzuring – De gemiddelde temperatuur van het zeewater blijft stijgen, met impact op mariene ecosystemen en de verspreiding van soorten. Daarnaast leidt de opname van het broeikasgas CO₂, waarvan de wereldwijde uitstoot nog steeds toeneemt, tot oceaanverzuring. Dit brengt de groei en overleving van kalkvormende organismen, zoals schelpdieren en plankton, in gevaar. Ook extreme weersomstandigheden en de stijgende zeespiegel vergroten de kwetsbaarheid van kustgebieden en hun ecosystemen.
Marien zwerfvuil en onderwatergeluid – De hoeveelheid plastic afval in de Noordzee blijft een hardnekkig probleem, met mogelijk grote gevolgen voor zeedieren en kustecosystemen. Daarnaast vormt onderwatergeluid door scheepvaart en industriële activiteiten een toenemend risico voor zeezoogdieren, zoals bruinvissen.
Duurzaam gebruik van mariene hulpbronnen – Hoewel het visserijbeheer is verbeterd, blijft overbevissing een uitdaging voor bepaalde commerciële vissoorten. De socio-economische analyse die eveneens onderdeel vormt van de herziene Belgische mariene strategie, onderstreept de noodzaak van een duurzame exploitatie van mariene hulpbronnen om economische groei en milieubescherming in evenwicht te houden. Daarnaast breidt offshore windenergie zich snel uit en speelt het een belangrijke rol in de energietransitie, maar dit heeft ook ecologische impact die nauwlettend moet worden gemonitord.
Maatregelen en beleidsdoelstellingen
Een duurzame toekomst voor de Noordzee vereist een brede aanpak met gerichte maatregelen om de uitdagingen aan te pakken. De uitbreiding en betere bescherming van mariene beschermde gebieden, gecombineerd met strikte regulering van menselijke activiteiten in ecologisch kwetsbare zones, is essentieel. Daarnaast blijft de aanpak van chemische vervuiling en plastic afval een prioriteit. Ook hier kan strengere regelgeving een rol spelen, samen met innovatieve afvalbeheerstrategieën.
Ook het beheer van onderwatergeluid verdient aandacht, met nieuwe technologieën en beleidsmaatregelen om geluidsoverlast door scheepvaart en de offshore industrie te beperken. Duurzame visserijpraktijken blijven cruciaal, niet alleen door vangstquota maar ook door ruimtelijke beperkingen die visbestanden helpen beschermen. Verder is het versterken van klimaatadaptatie en mitigatie noodzakelijk, met onderzoek naar de impact van klimaatverandering en maatregelen om de gevolgen ervan te beperken.
Tot slot blijven structureel onderzoek en monitoring van groot belang voor alle aspecten die in de Belgische invulling van de Kaderrichtlijn Mariene Strategie aan bod komen. Enkel zo kunnen beleidsmaatregelen blijvend worden afgestemd op de meest actuele wetenschappelijke inzichten en kunnen milieunormen worden bepaald voor nieuwe vormen van door de mens veroorzaakte verstoring, zoals nieuwe infrastructuur en nieuwe polluenten.
Samenwerking loont
Omdat mariene ecosystemen, de verspreiding van soorten en de invloed van menselijke factoren zich uitstrekken over de grenzen van nationale bevoegdheden, vereist de bescherming en het duurzaam beheer van de Noordzee een geïntegreerde en grensoverschrijdende aanpak. Ook België werkt hiervoor nauw samen met de buurlanden, niet enkel op vlak van het beleid (formuleren van doelen en maatregelen) maar ook voor het definiëren van de Goede Milieutoestand en het evalueren van de huidige situatie in relatie tot de gestelde milieudoelen. In het nieuwe rapport werden dan ook niet enkel nationale evaluaties gebruikt, maar werd ook beroep gedaan op evaluaties die werden uitgevoerd in internationaal verband, zoals het OSPAR Quality Status Report en de beoordelingen van visbestanden door de International Council for the Exploration of the Sea (ICES).
Een succesvol marien beheer is ook afhankelijk van beleid dat in andere domeinen wordt gevoerd. Zo is het reduceren van de nog steeds groeiende uitstoot van broeikasgassen cruciaal om de negatieve effecten van klimaatverandering op het mariene milieu een halt toe te roepen. De problematiek van overmatige toevoer van nutriënten via rivieren kan niet worden opgelost zonder goede afstemming met het stikstofbeleid aan land, en dus ook met het landbouwbeleid. Verder is ook het Gemeenschappelijk Visserijbeleid van groot belang, niet enkel voor het duurzaam beheer van commercieel geëxploiteerde soorten (vissen, schaal- en schelpdieren) maar ook voor het vrijwaren van de zeebodem van bodemberoerende visserij.
Daarnaast speelt de publieke sector een cruciale rol: beleidsmakers, wetenschappers, bedrijven en burgers worden aangemoedigd om bij te dragen aan de bescherming van onze Noordzee. Initiatieven zoals publiek-private samenwerkingen en educatieve campagnes zullen een steeds belangrijkere rol spelen in het verhogen van het milieubewustzijn.
Voor meer informatie en het volledige rapport, bezoek de Belgische KRMS-website.
De dienst Marien Milieu (Directoraat-Generaal Leefmilieu) van de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu coördineert de uitvoering van de Kaderrichtlijn Mariene Strategie voor België. Het Instituut voor Natuurwetenschappen (wetenschappelijke dienst BMM) is verantwoordelijk voor de coördinatie van de monitoring en de beoordeling van de toestand, en werkt daarvoor nauw samen met verschillende overheidsdiensten en onderzoeksinstellingen: het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO), het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO), het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) en het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV). Onder meer de Dienst Continentaal Plat van de Federale Overheidsdienst Economie en de Onderzoeksgroep Mariene Biologie van de Universiteit Gent leverden ook gegevens voor de beoordeling aan.
