Categorie: OD Nature

Het doel van dit onderzoeksprogramma is om te begrijpen hoe en waarom, binnen een paar jaar, duizenden Kleine Zwanen besloten hebben in de Evros Delta te overwinteren. Verder hopen we te begrijpen waarom de populatie van de Kleine Zwaan, die in de zuidelijke regio van de Noordzee overwintert, sinds 15 jaar dalende is. De eerste resultaten zijn … totaal onverwacht!

De GPS locaties worden om de drie uur doorgestuurd door de zenders van de Kleine Zwanen die geringd werden op het Yamal-schiereiland in augustus 2015. Deze locaties kunnen bekeken worden door in te loggen op de geografische applicatie waarvoor de link zich boven dit bericht bevindt.

De eerste twee Kleine Zwanen verlieten de toendra van Yamal op 11/09/2015. Beide zwanen 843X en 854X zijn onvolwassen mannen. De volgende drie zijn naar het zuiden getrokken op 14, 19 en 22 september. Van de zesde zwaan, 801X, hebben we nog geen enkele transmissie gekregen. Gaat het om een technisch probleem? Is de zender verloren gegaan in een gebied buiten het GSM-netwerk? Werd de Zwaan door een Zeearend aangevallen? Elke hypothese is mogelijk.

De vijf zwanen migreerden afzonderlijk, ondanks dat ze in dezelfde regio en voor een deel in dezelfde groep werden geringd. Ze trokken allemaal naar het zuiden en vlogen over de taiga. Maar wanneer ze in de regio’s van Omsk en Novosibirsk aankwamen, veranderden de zwanen 820X, 832X en 865X van richting, en trokken ze naar het oosten.

Tussen 30/09/2015 en 05/10/2015, zijn de drie zwanen op het Ubinskoye-meer geland. Dit wetland is gelegen op 200 km van de stad Novosibirsk en 1650 km van de monding van de Yuribey. Na een paar uur of een paar dagen rust, vertrokken de drie zwanen richting oosten-zuidoosten, en vlogen over Chakassië en het Altaï-gebergte. De zwaan 865X is de eerste die de grens tussen Rusland en Mongolië overstak. Maar hij landde al snel op het Uvsnur-meer waar hij twee dagen verbleef. Nadien vloog hij weer naar het noorden over de Russische grens naar een meer (op 1200 m hoogte) nabij de stad Kak. Hij bleef daar 12 dagen. Op 28/10/015, in de vroege ochtend, reisde hij 3150 km in drie dagen om de buitenwijken van Shanghai, China te bereiken! Dit is ONGELOOFLIJK! Na enige aarzeling, bereikte hij op 01/11/2015het Poyang-meer, één van de grootste overwinteringsgebieden voor watervogels in China met 3500km² oppervlakte en meer dan 500.000 watervogels tijdens de winter waaronder tienduizenden Kleine Zwanen. Tot nu toe werd gedacht dat deze vogels afkomstig waren vanuit Oost-Siberië, en niet vanuit Yamal dat aan de grens met Europa ligt. De zwaan 865X heeft bijna 6500 km afgelegd in vijf weken. Op 26/11/2015, werd hij vergezeld door de zwanen 820X en 832X. Driemaal ongelooflijk.

Twee andere zwanen gaven regelmatig hun positie door. Ze bleven ten zuiden van de taiga vliegen naar de steppen van Noord-Kazachstan. De zwaan 843X deed er 1 week over. Hij stopte op 18/09/2015 op een klein meer en nadien op een ander, waar hij er tot 17/10/2015 verbleef. De vlucht was van korte duur want de volgende dag vloog hij naar een meer gelegen op 270 km ten westen van het vorige. Ten westen! Dus in de tegengestelde richting van de drie zwanen die naar China trokken! De zwaan 854X volgde dezelfde weg. Hij stopte tussen 5 en 21/10/2015, op minder dan 100 km van zwaan 843X. Hij verliet het Akpas-meer richting westen en vloog naar het zuidwesten naar de Kaspische Zee. Na een stop van minder dan 6 uur aan de delta van de Wolga, vlakbij Astrakan, ging hij rechtsreeks naar het noordwesten. Tijdens de route vloog hij, zonder te stoppen, over de moerassen van Kumo Manych waar alle Roodhalsganzen die we vorige zomers in de Siberische toendra hadden uitgerust met zender, verbleven. Op 23/10/2015 om 11:00, landde 854X op de liman van Beisug aan de oostelijke kust van de Zee van Azov.

In minder dan 48 uur reisde 854X 2300 km. Wat zal hij nu doen? Verder trekken naar het westen om de Evros Delta en de Middellandse Zee te bereiken? En daar overwinteren? Beide locaties zijn op 1100 km afstand gelegen. We hebben te maken met een volledig nieuwe situatie! 843X zal ons waarschijnlijk toelaten om de nieuwe trekroute die de toendra van Siberië tot de Evros Delta verbindt, te ontdekken. 820X, 832X en 865X bevinden zich in China, op een meer langs de Jangtse-rivier. Niemand had waarschijnlijk ooit kunnen denken dat de Kleine Zwaan van de toendra van Yamal met China was verbonden. Kleine Zwanen van dezelfde groep, op dezelfde plaats en op hetzelfde moment geringd, overwinteren in wetlands die 7100 km van elkaar verwijderd zijn.

De geografische toepassing i.v.m. de reis van de met GPS/ GSM-zender uitgeruste Kleine Zwanen op het schiereiland Yamal, werd ontworpen door Philippe Vandevondelee en Yves Tassin van Intergraph België (Hexagon Safety & Infrastructure).

De vliegtuigobservaties aan de monding van de rivier de Yuribey, uitgevoerd in augustus 2015 tonen de aanwezigheid van ongeveer 100 Kleine Zwanen in “flightless rui”.

Deze periode is cruciaal voor de zwanen en voor alle watervogelsoorten in het algemeen. Zoals alle vogelsoorten vernieuwen ze jaarlijks hun verenkleed. Veren slijten snel door het effect van zonlicht (UV) en mechanische degradatie. Regelmatig veren vernieuwen is dus een kwestie van overleven. Maar het proces is zeer bijzonder met name bij zwanen, ganzen en eenden omdat deze soorten tegelijkertijd alle slagpennen ruien. Ze kunnen bijgevolg voor meerdere weken niet meer vliegen. Dit wordt flightless rui genoemd. Gedurende deze periode is het relatief eenvoudig om zwanen te vangen en te ringen. En dat is wat we deden.

In totaal hebben wij in de monding van de rivier de Yuribey, 23 Kleine Zwanen en 1 Wilde Zwaan gevangen en gemerkt. De Wilde Zwaan broedt in de taiga en is, voor zover bekend, zeldzaam in de toendra. Onder de Kleine Zwanen waren 10 volwassen vogels (5 vrouwtjes + 5 mannetjes). Deze vogels zijn minstens in het voorjaar van 2014 geboren. Dertien jaarlingen (6 vrouwtjes + 7 mannetjes) werden ook gevangen en geringd. ‘Jaarling’ is de naam die gegeven wordt aan een zwaan in het voorgaande jaar uitgekomen.

Elke zwaan werd met een ring van het Bird Ringing Centre van Rusland voorzien en ook gemerkt met een witte halsband waarop een met 4 tekens unieke code gegraveerd is. Dit om individuele identificatie op afstand mogelijk te maken.

Zes zwanen werden bovendien met een satellietzender uitgerust om hun trekroute nauwkeurig te kunnen volgen. Zo een zender weegt 22 g en is bevestigd aan de halsband. Deze zenders worden geproduceerd door de Poolse firma ECOTONE-TELEMETRY en nemen met regelmatige intervalde GPS-posities. Deze intervallen kunnen naar believen worden ingesteld en de impulsen worden via het GSM-netwerk doorgestuurd. Het is dus mogelijk om bijna op het moment zelf de route van de gemerkte vogel te volgen, zijn tussenstopplaatsen te identificeren, zijn trekstrategie te begrijpen, zijn broedplaatsen met overwinteringsgebieden te verbinden enz …

Hier de ID-kaart van elke Kleine Zwaan uitgerust met een satellietzender :

Id	Rijpheid	Geslacht	Datum	Gewicht
801X	volwassen	man	08/12/2015	6,4 kg
820X	volwassen	man	08/12/2015	6,9 kg
832X	volwassen	vrouw	08/12/2015	5,9 kg
843X	tweede-jaar	man	13/08/2015	6,8 kg
854X	tweede-jaar	man	14/08/2015	6,5 kg
865X	tweede-jaar	vrouw	14/08/2015	5,5 kg

Met dank aan het voltallig personeel van ECOTONE-TELEMETRY voor de continue ontwikkeling van dergelijke efficiënte loggers.

De toendra van Yamal ligt net ten oosten van het gebied waarvan bekend is dat de meeste Kleine Zwanen van het Noordzeegebied overwinteren.

Tijdens onderzoek in het gebied in juli 2014 mbt de studie van de broed- en trekecologie van de Roodhalsgans en de Slechtvalk hadden we talrijke Kleine Zwanen opgemerkt die naar het noorden vlogen vermoedelijk naar de plaatsen om te ruien. Ruiende Kleine Zwanen en talrijke broedende koppels werden tijdens luchtobservaties in Baydaratskaya bay (westkust van het schiereiland Yamal) waargenomen. Het Yamal schiereiland leek ons dus een geschikte plek om een expeditie op touw te zetten om Kleine Zwanen te ringen. Opmerkelijk was dat de regering van de Yamal Nenets Autonome Regio zeer gevoelig is voor de ontwikkeling van de wetenschap en het behoud van het natuurlijk erfgoed.

Zo gezegd, zo gedaan: op weg naar de Baydaratskaya baai en in het bijzonder de Yuribey monding! Onderzoek in de toendra werd uitgevoerd van 07/08/2015 tot 25/08/2015 en werd georganiseerd op twee niveaus: op de grond, met name per boot, en vanuit de lucht met een éénmotorig watervliegtuig. Er waren drie ornithologen, één uit Rusland, uit Griekenland en uit België, samen met een naturalist watervliegtuigpiloot.

Vijfentwintig km stroomopwaarts van de monding van de Yuribey, op 68.54.15 N – 69.27.57 E om precies te zijn, werden we huisgevest. De plaats bestaat uit circa 10 houten barakken, en dient als logistieke basis en verkooppunt van essentiële goederen voor de nomadische Nenets die rendieren kweken op het schiereiland.

Ruiende en broedende Kleine Zwanen werden met behulp van een watervliegtuig gezocht en in totaal werd 1.925 km afgelegd. 1059 Kleine Zwanen werden geteld, waaronder ten minste 64 broedparen. Grote groepen van ruiende Kleine Zwanen werd niet echt gevonden; maximum aantal was een groep van 150 individuen.

Maar zwanen waren niet ons enig doel! Ook de sterk bedreigde Dwergganzen Anser erythropus werden intensief gezocht. Deze soort kent de laatste decennia een enorme daling. Deze kwetsbare ganzensoort is qua verenkleed zeer vergelijkbaar met de overvloedig aanwezige Kolgans Anser albifrons, die ook in de toendra of beter de bosrijke-toendra van Siberië nestelt. De Dwerggans was vroeger ook talrijk aanwezig in het noorden van Scandinavië, waar de huidige populatie wordt geschat op nog slechts 150 individuen. Interessant is dat de meeste van de overlevende Dwergganzen uit Scandinavië in Griekenland, namelijk in de Evros Delta, overwinteren. De Evros Delta is echt een ongelooflijke plek!

Het onderzoek in het Yamal-schiereiland wordt gesteund door de regering van de Yamal Nenets Autonome Regio en het Afrikaans-Euraziatisch Watervogels Akkoord (AEWA).

De plotselinge verschijning van Kleine Zwanen in de Evros Delta is raadselachtig. Het is een zeer zeldzame gebeurtenis om een soort zo snel en in dergelijke aantallen in een nieuw gebied te zien koloniseren. We zijn nieuwsgierig en willen er zeker zijn dat hun toekomst in het gebied – en daarbuiten – worden bewaard, en dit roept een aantal essentiële vragen op:

Waar komen ze vandaan, met andere woorden, waar ligt hun broedgebied ?

Omwille van welke factor(en) zijn ze in de Evros Delta aangekomen ? Werden ze gedwongen om uit hun gebruikelijke plaats te vertrekken?

Welke route(s) volgen ze om Griekenland te bereiken ?

Welke eigenschap(pen) van de Evros Delta maakt (maken) het mogelijk om duizenden Kleine Zwanen veilig de winter in Griekenland door te brengen? Zijn deze eigenschappen voldoende geïntegreerd in het beheerplan van het Evros Delta National Park ? We moeten er zeker van zijn dat de zwanen elk jaar van de ideale omstandigheden kunnen profiteren.

Laten we beginnen bij het ​​begin … De trekroute.

Wat weten we al? We hebben 2 bronnen van informatie: de directe observatie van doortrekkende Kleine Zwanen en de resultaten van het ringonderzoek. Directe observaties zijn in dit geval van weinig belang en vormen een zeer kleine hulp. Het maximum aantal Kleine Zwanen dat tegelijkertijd zowel in Roemenië als in Bulgarije geobserveerd werd bedraagt waarschijnlijk 100 en in Oekraïne bijna 300. Het lijkt onwaarschijnlijk dat duizenden migrerende Kleine Zwanen aan de aandacht van de lokale ornithologen zijn ontsnapt. Het is echter niet onmogelijk want het is bekend dat de Kleine Zwaan tot 2000 km non-stop kan vliegen. Het terugmeldingsbestand van het Bird Ringing Centre van Rusland geeft meer informatie over een route naar Griekenland.

De gegevens tonen een duidelijke migratie route van de broedgebieden in de toendra van West-Siberië in de richting van de bekende overwinteringsgebieden voornamelijk gelegen aan de zuidelijke Noordzee. De Russische databank bevat ook een aantal bewegingen naar het zuid-zuidoosten met een ringvondst in de omgeving van Perm in het westen van het Oeral gebergte, een andere langs de Wolga tussen Volgograd en Astrakhan en een derde aan de Kraï van Stavropol op gelijke afstand tussen de Kaspische Zee en Zwarte Zee. Deze laatste locatie ligt op 1400 km ten oosten van de Evros Delta. Naar aanleiding van deze terugmelding van dode Kleine Zwanen die in het westen van Siberië geringde waren, werden tijdens de onderzoeken in de Evros Delta tot dusver drie observaties van gemarkeerde Kleine Zwanen gedaan. Het betreft Kleine Zwanen met een gekleurde halsband, gegraveerd met een unieke code die een individuele identificatie op afstand toelaat. De eerste aflezing dateert van 02/04/1997 en betreft dus één van de eerste Kleine Zwanen die in de Evros Delta is waargenomen. Deze zwaan werd geringd op 3558 km afstand in de Pechora Delta, West-Siberië (Rusland) op 15/08/1992 (zie blog 23/11/2015). Een tweede Kleine Zwaan met een halsband werd eveneens waargenomen op Paloukia Lagoon op 06/12/1998. Het werd door Nederlandse ornithologen op 27/11/1994 in de polder van Flevoland, in het midden van Nederland, geringd. De afstand tussen beide locaties is 2.004 km. De derde Kleine Zwaan met een halsband die in de Evros Delta werd waargenomen werd op 16/12/2006 ook in Nederland, in het Wieringermeer geringd. Hij werd in Griekenland geobserveerd op 18/02/2010.

Wat erg interessant is, is dat de zwaan eerder tijdens dezelfde winter langs de Baltische Zee door de gevierde Letlandse zwaanspecialist Dmitrijs Boiko werd waargenomen. De betreffende Kleine Zwaan is dus via Oost-Europa naar Griekenland gevlogen. Diezelfde zwaan werd vorige winter in Welney, Norfolk (Verenigd Koninkrijk) waargenomen. De volgende winter werd hij op dezelfde plaats gespot na zijn bezoek aan de Evros Delta. De winter nadien werd hij in Nederland geobserveerd. Het geeft aan dat sommige Kleine Zwanen in staat zijn om regelmatig van overwinteringsgebied te veranderen. Al deze gegevens leiden ons tot één conclusie : we moeten de trekroute van de Kleine Zwaan die in Griekenland overwinteren verder onderzoeken! Want het lijkt momenteel moeilijk om de Kleine Zwanen in de Evros Delta te vangen zonder ze te veel te verstoren. Daarom moeten we een andere strategie vinden. We organiseren beter in de zomer een expeditie naar de toendra van Rusland om Kleine Zwanen te markeren. Dank aan Emil Todorov (Societatea Ornitologica Romana) en Boris Nikolov (Bulgarian Ornithological Centre, Institute of Biodiversity and Ecosystem Research) voor de informatie over Kleine Zwaan in respectievelijk Roemenië en Bulgarije. The Bird Ringing Centre van Rusland is een onderdeel van het Severtsov Instituut voor Ecologie en Evolutie. Rapporten van halsbanden op Kleine Zwaan worden door het observatieplatform www.geese.org beheerd.

Paloukia lagune, 04/02/1997 10:45, 25 Kleine Zwanen, inclusief een familie met 4 jongen, rusten op het ijs. Ze werden gezien gedurende een onderzoek naar de Dunbekwulp Numenius tenuirostris – een zeer bedreigde soort steltloper. Opvallend in de groep is een volwassen zwaan met een blauwe halsband. Het maakt het mogelijk te bepalen dat deze vogel afkomstig is van de Pechora Delta, één van de Siberische broedplaatsen. De zwaan werd daar op 15/08/1992 geringd door een gezamenlijk team van Russische en Nederlandse ornithologen.

George Handrinos en Filios Akriotis melden in hun boek “The Birds of Greece ” (Ch . Helm , 1997) acht vorige records van de Kleine Zwaan in het land. De eerste was in 1934 in Kavala. De volgende meldingen komen van de Evros Delta (3 meldingen), Kerkini (3 meldingen) en Kastoria (1 melding). Het groot totaal van individuen is 21 met een maximum van 6 te samen.

Sinds de winter 1999-2000 is de Kleine Zwaan een jaarlijkse winter bezoeker in de Evros Delta. De toename is regelmatig. Bijna 500 individue werden tijdens de winter 2005-2006 geteld, 800 in 2008-2009. De aantallen liepen nog hoger op tijdens de hier opvolgende winter, met 2250 Kleine Zwanen tegelijkertijd geteld. Tijdens de winter 2013-14 en 2014-2015, werden 4500 Kleine Zwanen geschat. Een onvergetelijk spektakel! Bovendien overwinterden in de Evros Delta tegelijkertijd vele duizenden Knobbelzwanen afkomstig uit Oekraïne en Zuid-Rusland samen met Wilde Zwanen van onbekende oorsprong. Op 28/01/2015 werden niet minder dan 10.800 zwanen – de 3 soorten- geteld in de lagunes van de Evros Delta! Waarschijnlijk een Europees record.

De overwintering van Kleine Zwanen in de Evros Delta is nauw onderzocht en een Russisch ornitholoog, werkzaam aan de oevers van de Noordelijke IJszee, is naar de delta gekomen om de zwanen te volgen tot aan de Middellandse Zee.

De Evros Delta is een unieke plek in de Middellandse Zee met een zeer diverse biodiversiteit. Het is een Nationaal Park, het bezoeken waard. Een toegewijd team van biologen, ornithologen en natuurwachters stelt alles in het werk om het behoud ervan te verzekeren. Op zoek naar een excursie voor de volgende vakantie? Kijk hier!

 

De Kleine Zwaan Cygnus bewickii is een endemische broedvogel van de toendra van Rusland. Dit betekent dat de soort alleen in dit deel van de wereld broedt.

Hij is gemakkelijk te onderscheiden van de Knobbelzwaan Cygnus olor door zijn gele en zwarte bek en door het feit dat hij echt kleiner is.

De Knobbelzwaan is typisch met oranje op de bek (foto Didier Vangeluwe).

Het verschil tussen een Kleine en een Wilde Zwaan Cygnus cygnus – de derde zwaan-soort van Eurazië – is veel minder eenvoudig aan te tonen! De Wilde Zwaan heeft ook geel op de bek maar dit is uitgebreider en de Wilde Zwaan is ook echt groter. Deze soort wordt het best herkend aan zijn zeer lange hals met krachtige kop. In vergelijking is de Kleine Zwaan delicaat en slank. Het geluid kan ook helpen bij de identificatie van de drie soorten. De Knobbelzwaan is zwijgzaam maar maakt een heel bijzonder geluid met zijn vleugels tijdens het vliegen. Zowel Kleine- als Wilde Zwaan zijn zeer vocaal. Beide roepen een “whoop whoop whoop”. Maar bij de Wilde Zwaan is dit dieper en sterker bij de tweede lettergreep, en hoger.

Een koppel Wilde Zwanen (foto Didier Vangeluwe).

De weersomstandigheden in de toendra tijdens de winter laten niet toe dat een plantenetende vogel als de Kleine Zwaan het hele jaar door in de buurt van zijn broedplaats blijft. Het is een lange afstandstrekvogel. Maar niet alle Kleine Zwanen overwinteren in hetzelfde gebied. Eigenlijk zijn er 3 verschillende zones, één gericht op de Noordzee, een andere in Zuid-Oost-China en Japan en een derde op de zuidelijke oevers van de Kaspische Zee.

Drie overwinteringszones? Echt? Nee! Sinds 1997 werd een nieuwe overwinteringszone vastgesteld in Griekenland, in de Evros Delta. Op het kruispunt van Europa, Azië en Afrika, is de Evros Delta een van de meest, zo niet het meest natuurrijke kustmoerasland van de Middellandse Zee. Het aantal Kleine Zwanen werd tijdens de afgelopen maand februari op bijna 4500 individuen geschat. Een ongelooflijk zicht! En een ongewone gebeurtenis gezien het feit dat de afgelopen jaren sterk werd gewezen op achteruitgang en het uitsterven van wilde soorten …

Maar van welke broedplaatsen komen deze zwanen? Welke route nemen ze tussen het Arctisch Gebied en de Middellandse Zee? Welke factoren maken het mogelijk dat Kleine Zwanen een nieuw overwinteringsgebied hebben gekoloniseerd op minimum 2000 km van het dichtstbijzijnde bekende “historische” overwinteringsgebied? Is het nodig om maatregelen te nemen, zowel op beheers- als wettelijk vlak, om hun toekomst in Griekenland te verzekeren?

Dat is met name van belang gezien het feit dat in de tussentijd de aantallen Kleine Zwanen die overwinteren in de Noordzee met 30% gedaald zijn gedurende de afgelopen 15 jaar. Een zeer belangrijk en verontrustend feit!

Om beter inzicht te krijgen in deze vragen hebben ornithologen van de Severstov Instituut voor Ecologie en Evolutie (Bird Ringing Centre van Rusland), de Goose, Swan and Duck Study Group van Noord-Eurazië en het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (BeBirds – Belgisch Ringcentrale) zich verenigd om samen met de Evros Delta National Park beheersautoriteit en het Forest Research Institute van Thessaloniki het onderzoeksprogramma te starten “De Odyssee van de Kleine Zwaan – een andere route naar Griekenland “

Graag willen wij onze waarnemingen en bevindingen met jou delen.