De Weddellzee is een hotspot van Antarctisch leven, maar de impact van klimaatverandering en het smelten van zee-ijs op de biodiversiteit en het functioneren van het ecosysteem is slecht bekend. Het nieuwe project ‘Weddell Sea Observatory of Biodiversity and Ecosystem Change’ zal de biodiversiteit in kaart brengen en een strategie ontwikkelen voor het monitoren van veranderingen in een voorgesteld marien beschermd gebied.
De Weddellzee en klimaatverandering
De Weddellzee is de grootste kustzee in de Zuidelijke Oceaan en een echte hotspot van leven. Hier krijgen zeehonden en keizerspinguïns hun jongen. De zwermen krill, die onder ijsschotsen op microalgen grazen, trekken vissen, walvissen en zeevogels aan. Op de zeebodem paaien miljoenen ijsvissen, terwijl onderwatertuinen vol glassponzen, zeeanemonen en zakpijpen gedijen, waarvan sommige een niveau van biodiversiteit bereiken dat vergelijkbaar is met dat van tropische riffen.
“De Weddellzee vormt een grotendeels onaangeroerd en daarom uiterst waardevol leefgebied. Het heeft niet alleen een hoge esthetische waarde, het wordt ook gekenmerkt door een unieke biodiversiteit. Deze biologische diversiteit is ook de bron van belangrijke ecosysteemdiensten, zoals de opslag van koolstof in de diepzee door ijsalgen en de naar de bodem zinkende overblijfselen van plankton”, legt dr. Hauke Flores uit, een marien bioloog aan het Alfred Wegener Instituut (Duitsland) en coördinator van het Weddell Sea Observatory of Biodiversity and Ecosystem Change (WOBEC) project.
De klimaatverandering heeft zich echter ook verspreid naar het zuidpoolgebied. Hauke Flores voegt hieraan toe: “De afgelopen jaren zijn we getuige geweest van een onverwacht snelle afname van het zee-ijs. We weten niet hoe en of de organismen in de regio zich kunnen aanpassen aan de veranderde omgevingsomstandigheden. Om dit aspect te kunnen beoordelen, moeten we eerst een beter inzicht krijgen in de staat van het ecosysteem en moeten we dringend beginnen met het systematisch verzamelen van gegevens.”
Opvullen van de datakloof
De focus van het project ligt op het observeren van potentiële langetermijnveranderingen in de biodiversiteit in de oostelijke Weddellzee. Hoewel landen als Duitsland, Noorwegen en Zuid-Afrika al tientallen jaren onderzoek doen in de regio, ontbreken systematische studies over dit enorme ecosysteem. Voor grote delen van de Weddellzee zijn langetermijnwaarnemingen van de mariene biodiversiteit zelfs geheel onbestaande.
Om waardevolle nieuwe gegevens te verzamelen, staat er in 2026 een expeditie met de Duitse ijsbreker Polarstern gepland in de Weddellzee, gecoördineerd door de Universiteit van Rostock. Daarnaast zullen de projectpartners hun archieven doorzoeken en niet eerder uitgebrachte en moeilijk te vinden resultaten beschikbaar maken in publiekelijk toegankelijke databanken.
Dr. Anton Van de Putte van het Instituut voor Natuurwetenschappen en de Université Libre de Bruxelles is verantwoordelijk voor het databeheer van WOBEC. Hij zal ook deel uitmaken van de expeditie in 2026 en een bijdrage leveren aan de verwerking en interpretatie van de data. “Het is ons doel om op basis van zowel historische als huidige gegevens een strategie te creëren voor langetermijnmonitoring van het milieu in de Weddellzee met behulp van autonome observatoria, satellietgebaseerde teledetectie en bemonstering vanaf schepen”, legt Anton uit.
Een marien beschermd gebied?
Belanghebbenden uit de politiek, het bedrijfsleven en het natuurbehoud zullen bij het proces worden betrokken, dat ook zal plaatsvinden in nauwe samenwerking met de Commission for the Conservation of Antarctic Marine Living Resources (CCAMLR). De EU en andere CCAMLR-leden pleiten al jaren voor de bescherming van grote delen van de Weddellzee. Helaas is een eerder ingediend voorstel voor een nieuw beschermd marien gebied in de Weddellzee niet aangenomen, omdat de stemming unaniem moet zijn en de huidige geopolitieke situatie de CCAMLR-onderhandelingen lastig maakt.
De ratificatie van de Overeenkomst inzake het behoud en het duurzame gebruik van de mariene biologische diversiteit van gebieden buiten de nationale jurisdictie (BBNJ-verdrag, onder het Verdrag van de Verenigde Naties inzake het recht van de zee) in 2023 is echter een veelbelovende ontwikkeling. Er wordt gehoopt dat dit positieve signaal het proces van het uitroepen van een marien beschermd gebied in de Weddellzee onder CCAMLR zal stimuleren. WOBEC zal alvast de mogelijkheid bieden om een op wetenschap gebaseerde strategie te creëren voor het beoordelen van de biodiversiteit binnen het mariene beschermde gebied en de toekomstige veranderingen daarin.
Het Weddell Sea Observatory of Biodiversity and Ecosystem Change (WOBEC) bundelt de krachten van elf instituten uit acht landen (Europa en de VS), en wordt geleid door het Alfred Wegener Institute, Helmholtz Centre for Polar and Marine Research (AWI). De komende drie jaar zullen deelnemende onderzoekers de huidige toestand van de biotische gemeenschap in de Weddellzee bepalen, als referentie voor langetermijnmonitoring van het ecosysteem in de transformerende Zuidelijke Oceaan.
WOBEC is een van de 33 projecten in het vlaggenschipprogramma BiodivMon van de Europese Unie, onder auspiciën van Biodiversa+, het European Biodiversity Partnership. De Kick-off Meeting voor WOBEC vindt plaats in Bremerhaven, Duitsland, van 11 tot en met 14 juni 2024. Nationale partners hebben WOBEC 1,9 miljoen euro aan financiële steun toegekend.
