De Kleine Zwaan is een Arctische soort die uitsluitend broedt in de toendra van Rusland, van de kusten van de Karazee tot de Beringstraat.
Hij is gemakkelijk te onderscheiden van de Knobbelzwaan Cygnus olor die algemeen in Europa en singulier in Belgïe voorkomt, door zijn gele en zwarte bek en door het feit dat hij kleiner is.
De Kleine Zwaan is de kleinste zwanensoort van Eurazië (foto Didier Vangeluwe).
De Knobbelzwaan is typisch met oranje op de bek (foto Didier Vangeluwe).
Het verschil tussen een Kleine en een Wilde Zwaan Cygnus cygnus – de derde zwaan-soort van Eurazië – is veel minder eenvoudig aan te tonen! De Wilde Zwaan is groter en heeft ook geel op de bek, maar uitgebreider. Deze soort wordt het best herkend aan zijn zeer lange hals met krachtige kop. In vergelijking is de Kleine Zwaan delicaat en slank. Het geluid kan ook helpen bij de identificatie van de drie soorten. De Knobbelzwaan is zwijgzaam maar maakt een heel bijzonder geluid met zijn vleugels tijdens het vliegen. Zowel Kleine- als Wilde Zwaan zijn zeer vocaal. Beide roepen een “whoop whoop whoop”. Maar bij de Wilde Zwaan is dit dieper en sterker bij de tweede lettergreep, en hoger.
Het typische profiel van de Wilde Zwaan (foto Didier Vangeluwe).
De weersomstandigheden in de toendra tijdens de winter laten niet toe dat een plantenetende vogel als de Kleine Zwaan het hele jaar door in de buurt van zijn broedplaats blijft. Het is een lange afstandstrekvogel. Maar niet alle Kleine Zwanen overwinteren in hetzelfde gebied. Eigenlijk zijn er 3 verschillende zones, één gericht op de Noordzee, een andere in Zuid-Oost-China en Japan en een derde op de zuidelijke oevers van de Kaspische Zee.
Drie overwinteringszones? Echt? Nee! Sinds 1997 werd een nieuwe overwinteringszone vastgesteld in Griekenland, in de Evros Delta. Op het kruispunt van Europa, Azië en Afrika, is de Evros Delta één van het meest, zo niet het meest natuurrijke kustmoerasland van de Middellandse Zee. Het aantal Kleine Zwanen werd tijdens de maand februari 2018 op bijna 9500 individuen geschat. Een ongelooflijk zicht! En een ongewone gebeurtenis gezien het feit dat de afgelopen jaren sterk werd gewezen op achteruitgang en het uitsterven van wilde soorten.
Maar van welke broedplaatsen komen deze zwanen? Welke route nemen ze tussen het Arctisch Gebied en de Middellandse Zee? Welke factoren maken het mogelijk dat Kleine Zwanen een nieuw overwinteringsgebied hebben gekoloniseerd op minimum 2000 km van het dichtstbijzijnde bekende “historische” overwinteringsgebied? Is het nodig om maatregelen te nemen, zowel op beheers- als wettelijk vlak, om hun toekomst in Griekenland, of in andere gebieden waar de soort voorkomt, te verzekeren?
Dat is met name van belang gezien het feit dat in de tussentijd de aantallen Kleine Zwanen die overwinteren in de Noordzee met 30% gedaald zijn tussen 1995-2010. Een zeer belangrijk en verontrustend feit!
Om beter inzicht te krijgen bij deze vragen hebben ornithologen van de Severstov Instituut voor Ecologie en Evolutie (Bird Ringing Centre van Rusland), de Goose, Swan and Duck Study Group van Noord-Eurazië en het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (BeBirds – Belgisch Ringcentrale) zich verenigd om samen met de beheersautoriteit van Evros Delta National Park en het Forest Research Institute van Thessaloniki het onderzoeksprogramma te starten “De Odyssee van de Kleine Zwaan – een andere route naar Griekenland “. Zij werden vervolgens vergezeld door het Onderzoekscentrum voor Eco-Milieukunde van de Chinese Academie van Wetenschappen.
Het Research Center of Eco-Environnement Sciences van de Chinese Academie van Wetenschappen is zeer actief in het bestuderen van de trek van watervogels tussen Rusland en Zuidoost-Azië
Om de connectiviteit (= relaties) tussen de verschillende broedgebieden en overwinteringsplaatsen te ontdekken en te bestuderen, rustten we tussen 2015 en 2020 80 Kleine Zwanen uit met een GPS-zender. Zevenenvijftig dieren werden in de zomer gemarkeerd in de Russische toendra, hoofdzakelijk in Yamal, en 23 in België in de winter.
De geografische toepassing voor het visualiseren van de bewegingen van de Kleine Zwanen die uitgerust zijn met een GPS/GSM-zender in het kader van het behoudsprogramma ontwikkeld door het KBIN en het Severtsov Instituut van Moskou (Russische Academie van Wetenschappen) en waarbij het Onderzoekscentrum voor Eco-Milieuwetenschappen van de Chinese Academie van Wetenschappen is toegetreden, is opnieuw operationeel.
U kunt hier de trekroutes ontdekken van 23 Kleine Zwanen die de afgelopen 3 winters in België werden gemarkeerd.
De gegevens worden wekelijks bijgewerkt. Van half mei tot half september zal er echter geen update zijn omdat de zwanen broeden – of overzomeren – in de Russische toendra en zich dus buiten het bereik van een GSM-netwerk bevinden. De GPS-locatiegegevens worden echter in de zender opgeslagen, zodat ze kunnen worden uitgezonden zodra de zwaan zich weer in een gebied bevindt dat door een GSM-netwerk wordt gedekt.
Klik op de zin “Volg de migratie van vogels uitgerust met een GPS-zender…” die boven deze tekst staat. U krijgt dan een interactieve kaart te zien. Op de bovenste regel staat de datum van de laatste update. Door op het icoon “informatie” te klikken vindt u een beschrijving van het programma en de lijst van partners. Door te klikken op het “lagen “-icoon en vervolgens op het driehoekje op de hoogte van de regel “The Odyssey of the Bewick’s Swan“, kunt u de kenmerken van elke zwaan bekijken die aan de hand van de unieke code van zijn zenderhalsband worden opgespoord. Door op het “filter” icoon te klikken, kunt u de visualisatie van de route van een bepaalde zwaan opvragen. Om dit te doen, voert u gewoon de code van de zenderhalsband in het vakje “neckband” in en klikt u vervolgens op “sluiten” rechts bovenaan de pagina. Het “time manager” icoon laat u toe een tijdsperiode te selecteren terwijl u een bepaalde zwaan selecteert.
Dit werk van prospectie, observatie, markering, beheer, gegevensanalyse en -presentatie, en website-organisatie, is natuurlijk een echt teamwerk! Dank u allen, van Salekhard tot Bellem, van Tielt tot Moskou, van Peking tot Oud-Turnhout en Merksplas, van Damme tot Surgut, van Alexandroúpolis tot Veurne, van Ottignies tot Thessaloniki!
Veel succes met jullie ontdekkingen!