Auteur: Didier Vangeluwe

De Kleine Zwaan is een Arctische soort die uitsluitend broedt in de toendra van Rusland, van de kusten van de Karazee tot de Beringstraat.

Hij is gemakkelijk te onderscheiden van de Knobbelzwaan Cygnus olor die algemeen in Europa en singulier in Belgïe voorkomt, door zijn gele en zwarte bek en door het feit dat hij kleiner is.

De Kleine Zwaan is de kleinste zwanensoort van Eurazië (foto Didier Vangeluwe).

De Knobbelzwaan is typisch met oranje op de bek (foto Didier Vangeluwe).

Het verschil tussen een Kleine en een Wilde Zwaan Cygnus cygnus – de derde zwaan-soort van Eurazië – is veel minder eenvoudig aan te tonen! De Wilde Zwaan is groter en heeft ook geel op de bek, maar uitgebreider. Deze soort wordt het best herkend aan zijn zeer lange hals met krachtige kop. In vergelijking is de Kleine Zwaan delicaat en slank. Het geluid kan ook helpen bij de identificatie van de drie soorten. De Knobbelzwaan is zwijgzaam maar maakt een heel bijzonder geluid met zijn vleugels tijdens het vliegen. Zowel Kleine- als Wilde Zwaan zijn zeer vocaal. Beide roepen een “whoop whoop whoop”. Maar bij de Wilde Zwaan is dit dieper en sterker bij de tweede lettergreep, en hoger.

Het typische profiel van de Wilde Zwaan (foto Didier Vangeluwe).

De weersomstandigheden in de toendra tijdens de winter laten niet toe dat een plantenetende vogel als de Kleine Zwaan het hele jaar door in de buurt van zijn broedplaats blijft. Het is een lange afstandstrekvogel. Maar niet alle Kleine Zwanen overwinteren in hetzelfde gebied. Eigenlijk zijn er 3 verschillende zones, één gericht op de Noordzee, een andere in Zuid-Oost-China en Japan en een derde op de zuidelijke oevers van de Kaspische Zee.

Drie overwinteringszones? Echt? Nee! Sinds 1997 werd een nieuwe overwinteringszone vastgesteld in Griekenland, in de Evros Delta. Op het kruispunt van Europa, Azië en Afrika, is de Evros Delta één van het meest, zo niet het meest natuurrijke kustmoerasland van de Middellandse Zee. Het aantal Kleine Zwanen werd tijdens de maand februari 2018 op bijna 9500 individuen geschat. Een ongelooflijk zicht! En een ongewone gebeurtenis gezien het feit dat de afgelopen jaren sterk werd gewezen op achteruitgang en het uitsterven van wilde soorten.

Maar van welke broedplaatsen komen deze zwanen? Welke route nemen ze tussen het Arctisch Gebied en de Middellandse Zee? Welke factoren maken het mogelijk dat Kleine Zwanen een nieuw overwinteringsgebied hebben gekoloniseerd op minimum 2000 km van het dichtstbijzijnde bekende “historische” overwinteringsgebied? Is het nodig om maatregelen te nemen, zowel op beheers- als wettelijk vlak, om hun toekomst in Griekenland, of in andere gebieden waar de soort voorkomt, te verzekeren?

Dat is met name van belang gezien het feit dat in de tussentijd de aantallen Kleine Zwanen die overwinteren in de Noordzee met 30% gedaald zijn tussen 1995-2010. Een zeer belangrijk en verontrustend feit!

Om beter inzicht te krijgen bij deze vragen hebben ornithologen van de Severstov Instituut voor Ecologie en Evolutie (Bird Ringing Centre van Rusland), de Goose, Swan and Duck Study Group van Noord-Eurazië en het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (BeBirds – Belgisch Ringcentrale) zich verenigd om samen met de beheersautoriteit van Evros Delta National Park en het Forest Research Institute van Thessaloniki het onderzoeksprogramma te starten “De Odyssee van de Kleine Zwaan – een andere route naar Griekenland “. Zij werden vervolgens vergezeld door het Onderzoekscentrum voor Eco-Milieukunde van de Chinese Academie van Wetenschappen.

Het Research Center of Eco-Environnement Sciences van de Chinese Academie van Wetenschappen is zeer actief in het bestuderen van de trek van watervogels tussen Rusland en Zuidoost-Azië

Om de connectiviteit (= relaties) tussen de verschillende broedgebieden en overwinteringsplaatsen te ontdekken en te bestuderen, rustten we tussen 2015 en 2020 80 Kleine Zwanen uit met een GPS-zender. Zevenenvijftig dieren werden in de zomer gemarkeerd in de Russische toendra, hoofdzakelijk in Yamal, en 23 in België in de winter.

De geografische toepassing voor het visualiseren van de bewegingen van de Kleine Zwanen die uitgerust zijn met een GPS/GSM-zender in het kader van het behoudsprogramma ontwikkeld door het KBIN en het Severtsov Instituut van Moskou (Russische Academie van Wetenschappen) en waarbij het Onderzoekscentrum voor Eco-Milieuwetenschappen van de Chinese Academie van Wetenschappen is toegetreden, is opnieuw operationeel.

U kunt hier de trekroutes ontdekken van 23 Kleine Zwanen die de afgelopen 3 winters in België werden gemarkeerd.

De gegevens worden wekelijks bijgewerkt. Van half mei tot half september zal er echter geen update zijn omdat de zwanen broeden – of overzomeren – in de Russische toendra en zich dus buiten het bereik van een GSM-netwerk bevinden. De GPS-locatiegegevens worden echter in de zender opgeslagen, zodat ze kunnen worden uitgezonden zodra de zwaan zich weer in een gebied bevindt dat door een GSM-netwerk wordt gedekt.

Klik op de zin “Volg de migratie van vogels uitgerust met een GPS-zender…” die boven deze tekst staat. U krijgt dan een interactieve kaart te zien. Op de bovenste regel staat de datum van de laatste update. Door op het icoon “informatie” te klikken vindt u een beschrijving van het programma en de lijst van partners. Door te klikken op het “lagen “-icoon en vervolgens op het driehoekje op de hoogte van de regel “The Odyssey of the Bewick’s Swan“, kunt u de kenmerken van elke zwaan bekijken die aan de hand van de unieke code van zijn zenderhalsband worden opgespoord. Door op het “filter” icoon te klikken, kunt u de visualisatie van de route van een bepaalde zwaan opvragen. Om dit te doen, voert u gewoon de code van de zenderhalsband in het vakje “neckband” in en klikt u vervolgens op “sluiten” rechts bovenaan de pagina. Het “time manager” icoon laat u toe een tijdsperiode te selecteren terwijl u een bepaalde zwaan selecteert.

Dit werk van prospectie, observatie, markering, beheer, gegevensanalyse en -presentatie, en website-organisatie, is natuurlijk een echt teamwerk! Dank u allen, van Salekhard tot Bellem, van Tielt tot Moskou, van Peking tot Oud-Turnhout en Merksplas, van Damme tot Surgut, van Alexandroúpolis tot Veurne, van Ottignies tot Thessaloniki!

Veel succes met jullie ontdekkingen!

 

De eerste twee Kleine Zwanen die vorige zomer in de toendra van Yamal met een GPS-zender werden uitgerust, hebben in de afgelopen dagen hun overwinteringsgebied verlaten. Zij zaten erg afgelegen van de anderen, nl. … 8000 km !

De eerste zwaan die de noordelijke route terug heeft genomen is het volwassen vrouwtje 832X. Ze verliet het Poyangmeer (zuidoost China) op 03/03/2016. Zij kwam op 25/11/2015 in de regio aan en heeft achtereenvolgens de meren Sai Hu, Longhu en Longgan bezocht. Zij is dus in totaal 99 dagen in de streek van de Yangtze-rivier gebleven voor ze terugkeerde in de richting van de broedgebieden in het noorden.

Tussen 03/03/2016 en 07/03/2016, heeft 832X 1400 km naar het noord-noord-oosten gevlogen met een maximale snelheid van 215 km in 3 uur. Sindsdien zit ze op de Gele Rivier in het district van Donghan, 250 km van de grens met Mongolië. Dit is precies waar 865X, een andere Kleine Zwaan van de toendra van Yamal die in de regio van het Poyangmeer heeft overwinterd, tijdens de vorige herfsttrek voor enkele weken was gestopt.

De tweede Kleine Zwaan die aan de voorjaarstrek is begonnen, is 854X. Het is een mannetje in zijn tweede winter, die ons (na jaren van vragen!) de route naar de Evros Delta heeft aangeduid. 854X is op 12/12/2015 in de Evros aangekomen.

Na 86 dagen van heen en weer vliegen tussen Griekenland en Turkije (de rivier Evros maakt de grens tussen de twee landen), vloog 854X in de late namiddag van 07/03/2016 in noordoostelijke richting. In een 12 uur ononderbroken durende vlucht, en een piek van 265 km in 3 uur, vloog 854X over de Zwarte Zee in een bijna rechte lijn. In de ochtend van 08/03/2016 landde hij in het natuurreservaat Chernomorsky, net ten oosten van de baai van Tendra, Oekraïne.

Twaalf uur later vertrok hij, opnieuw in oostelijke richting, voor een vlucht van maximaal drie uur. Tegen de avond, landde 854X op zee, op een paar km van de Golf van Khorli, een site waar in de zomer duizenden Knobbelzwanen komen ruien.

Tijdens de nacht, suggereren de GPS posities dat 854X 11 km naar het oosten is afgedreven. Bij dageraad op 09/03/2016, gaat hij op weg voor een korte vlucht van 90 km, die leidde tot de prachtige hypersaline lagunes van Sivash, ten noorden van Krim. Hij verbleef er vier dagen en werd verschillende keren in akkergebieden dicht bij de lagunes gelokaliseerd. Hoogst waarschijnlijk was hij daar aan het eten.

854X hervatte dan zijn route in de richting van het oosten voor een vlucht van ongeveer 40 km. Nieuwe stop ’s nachts, maar deze keer in de Zee van Azov. Vanmorgen, 14/03/2016, hervatte opnieuw 854X zijn vlucht kort na 05:00u (lokale tijd) steeds naar het oosten. Zes uur later werd hij op 290 km meer naar het oosten gelokaliseerd, waarschijnlijk tijdens de vlucht. Op dit ogenblik was 854X dicht bij de liman van Beisug waar hij tijdens de herfstrek 51 dagen, voor zijn aankomst in de Evros Delta, was gestopt. Zal hij ook deze keer op deze site stoppen, of zal hij verder naar het oosten en dus Rusland en later Kazachstan vliegen?

Wordt vervolgd!

10 februari, 06:50, zoals elke ochtend begint het observeren van de zwanen bij de slaapplaats bij zonsopgang. Duizenden zwanen, voornamelijk Kleine Zwanen, verzamelden om veilig de nacht in de moerassen van Dimitriades door te brengen. De vogels verspreiden zich over 1 km; dit is een zeer indrukwekkend zicht!

De meeste zwanen zwemmen in ondiep water, een minderheid staat op het overstroomde wad. De contacten tussen de individuen zijn intens; buiten het broedseizoen zijn de zwanen zeer sociale vogels. Ze roepen voortdurend op een zeer melodieuze manier die het hoogtepunt bereikt bij het opvliegen. Kleine groepen volgen elkaar met een regelmatig interval op.

08:03, twee families Kleine Zwanen vliegen uit vanuit de zuidwestelijke hoek van de plas. Daardoor geven ze zicht op een andere kleine groep. Hij is er! De Kleine Zwaan met de gele halsband die 5 dagen geleden werd gezien. Maar op dat moment kon de code die op de halsband gegraveerd was, niet worden gelezen. Er is vandaag echt minder wind en de afstand is slechts 400 meter. Het zou moeten lukken! Na een paar minuten observeren met een 70x zoomtelescoop, is de code van 4 tekens duidelijk te lezen! Geen twijfel meer, het is een Kleine Zwaan die in Nederland geringd werd. Het invoeren van de code op het webplatform geese.org, dat de aflezing van de gegevens van zwanen en ganzen in Europa compileert, maakt het mogelijk om zijn oorsprong te kennen. Deze Kleine Zwaan werd op 26/12/2014 in Noord-Brabant, in de buurt van de stad s’Hertogenbosch geringd. Kort na het ringen, verliet hij deze streek om in België, 50 km meer zuidwestelijk, in het noorden van de provincie Antwerpen, te gaan overwinteren. Hij bleef daar tot 01/03/2015. Dan werd hij op 31/03/2015 in Litouwen waargenomen, op weg naar Siberië. En de olgende winter, het is dus in griekeland dat deze Kleine Zwaan word terug gezien.

Sinds 1997, is dit de derde Kleine Zwaan die geringd werd in Nederland en die we in de Evros Delta hebben teruggevonden. De vorige keer was op 19/02/2010. Is dit een nieuwe indicatie van het feit dat de Kleine Zwanen die normaal in de regio van de Noordzee overwinteren, nu naar deze streek komen? Maar als dat het geval zou zijn (3 waarnemingen maken niet mogelijk om conclusies te trekken) waarom gebeurt dit ​​dergelijk fenomeen? Wat gebeurt er in Nederland dat maakt dat e Kleine Zwanen er niet willen blijven? Niemand weet het…

Volgend doel van de dag is het gedrag van Dwerganzen observeren, een andere bedreigde vogelsoort die ook in de Evros Delta overwintert.

Ornithologen van het Forest Research Institute van Thessaloniki , een partner van het studieprogramma over de Kleine Zwaan, bestuderen hun dieet door het analyseren van de celfragmenten van planten gevonden in de uitwerpselen in het moeras Dimitriades. Wat een onderzoek!

Doel van de dag: het identificeren van het type van foerageergebieden van 854X, de “getuige-Kleine Zwaan” uitgerust met een GPS-zender in te toendra van Siberië.

De al verzonden gegevens wijzen erop dat 854X uitsluitend in het Turkse deel van de Evros Delta foerageert. De reden is simpel: 99% van dit gebied is bedekt met rijstvelden. Op de Turkse zijde werden de natuurlijke habitats, die de uitzonderlijke biodiversiteit van het Griekse deel van de Delta maken, volledig verwoest. Op een satellietkaart is alles duidelijk: ten oosten van de rivier is alles diepgroen gekleurd, het zijn de rijstvelden. In het westen is er een patchwork van kleuren in alle vormen en alle maten. Op het Griekse deel zijn er natuurlijk ook gebieden die gecultiveerd worden, maar niet zo intens.

In Turkije ligt een deel van de rijstvelden volledig droog, de rijststoppels links zijn in eindeloze voren te zien. Een ander deel ligt gedeeltelijk onder water, de bodem van de groeven word gevuld met water, waarschijnlijk ten gevolge van de regen van de afgelopen weken. Een derde deel ligt volledig onder water en vormt meren van meerdere vierkante km. Het is op deze ondergelopen velden dat de meeste zwanen zitten. Een deel van het gebied kon nog niet worden onderzocht omdat het onder militaire controle is.

De meeste zwanen komen voor in 4 grote groepen van 1500-4000 individuen. Kleine groepen met enkele tientallen tot een paar honderd zwanen komen hier en daar verspreid voor. De grote groepen bestaan ​​uit drie soorten zwanen: Knobbels, Kleine en Wilde Zwaan. De zwanen storten zich op de wortels van de rijstplanten die afgelopen voorjaar werden geplant. Alle sites waar 854X werd gezien, en die konden worden onderzocht, zijn inderdaad volledig ondergelopen rijstvelden.

Behalve zwanen zijn er vrijwel geen andere vogels in dit deel van de Delta. Dit is waarschijnlijk het gevolg van het verdwijnen van de natuurlijke habitats en rijstmonocultuur. Maar zeker ook de schuld van een jachtdruk die erg belangrijk lijkt: op elk rijstveld zijn jachthutten en lege patronen zijn met honderden tegelijk op de grond te vinden. Om 14:45 vinden we hem, in het midden van een groep van 2700 zwanen die eten in een volledig overstroomd rijstveld, in de buurt van het dorp Enes. 854X is voorzichtig zijn verenkleed schoon te maken.

 

We hebben gelukt want gisteren was hij nog 26 km noordelijker, in de buurt van het dorpje Ipsala. Het is precies 179 dagen geleden sinds we hem zagen aan de monding van de rivier Yuribey aan de oevers van de Noordelijke IJszee.