In de Zuidelijke Oceaan oefenen de aanwezigheid van de mens en de gecombineerde effecten van diverse vormen van verontreiniging, vervoer, infrastructuur en het najagen van levende rijkdommen, samen met een versnelde klimaatverandering, een toenemende druk uit op het milieu. Deze veranderingen kunnen de rol van de Zuidelijke Oceaan in de regulering van het wereldklimaat en andere systemen veranderen, wat op zijn beurt een invloed zal hebben op een groot aantal andere belangrijke ecosysteemdiensten. Antarctische soorten zijn goed aangepast aan stabiele milieuomstandigheden en beschikken over unieke kenmerken, waardoor zij kwetsbaarder worden geacht voor verstoringen van het milieu en verontreinigende stoffen, vergeleken met soorten uit noordelijker gelegen gebieden. Het uitgestrekte, afgelegen en ruwe milieu van de poolgebieden houdt in dat geen enkel land afzonderlijk een onderzoeks- en gegevensstrategie kan ontwikkelen en uitvoeren om deze gebieden te begrijpen en te beheren.
Het VN-Oceaandecennium en de Zuidelijke Oceaangemeenschap
In 2017 hebben de Verenigde Naties een Decennium van Oceaanwetenschappen voor Duurzame Ontwikkeling (hierna “VN-oceaandecennium” genoemd) uitgeroepen van 2021 tot 2030 ter ondersteuning van de inspanningen om de cyclus van achteruitgang van de oceaangezondheid te keren. Om dit ambitieuze doel te bereiken, heeft dit initiatief tot doel belanghebbenden uit de oceanen wereldwijd te verenigen achter een gemeenschappelijk kader dat ervoor moet zorgen dat de oceaanwetenschap landen ten volle kan ondersteunen bij het creëren van betere voorwaarden voor een duurzame ontwikkeling van de oceanen in de wereld. Het initiatief streeft naar versterking van de internationale samenwerking die nodig is om het wetenschappelijk onderzoek en de innovatieve technologieën te ontwikkelen die de oceaanwetenschap kunnen verbinden met de behoeften van de samenleving op wereldschaal.
De maatschappelijke resultaten van het VN-Oceaandecennium zijn sterk afgestemd op de opdracht van het Antarcticaverdrag (zie hieronder). De gemeenschap van de zuidelijke oceanen, die niet alleen uit wetenschappelijke onderzoekers bestaat, maar ook uit een veel bredere groep met vertegenwoordigers van het bedrijfsleven en de industrie, en bestuurs- en beheersorganen, erkent daarom de noodzaak om een gecoördineerd, internationaal plan te ontwikkelen en uit te voeren dat voortbouwt op onze bestaande kennis over hoe de menselijke interactie met de zuidelijke oceaan ten goede kan komen aan mensen en samenlevingen op een manier die ook bijdraagt tot de bescherming en het behoud van de unieke kenmerken van deze regio’s.
Zuidelijke Oceaanacties naar mondiale normen brengen
De Zuidelijke Oceaan is ondervertegenwoordigd op internationaal niveau, hoewel deze op wereldschaal een belangrijke rol speelt bij de regulering van het klimaat en tal van andere systemen. De Taskforce voor de Zuidelijke Oceaan zal profiteren van het VN-Oceaandecennium om een platform te bieden dat het belang van de Zuidelijke Oceaan onderstreept en de relevantie ervan in het aardsysteem belicht. De Zuidelijke Oceaangemeenschap is door haar goede werking bij uitstek geschikt om deel te nemen aan het VN-decennium van Oceaanwetenschappen voor Duurzame Ontwikkeling.
Op basis van de aanbevelingen in het uitvoeringsplan van het VN-Oceaandecennium heeft de Zuidelijke Oceaangemeenschap een op de belanghebbenden gericht proces op gang gebracht om een Actieplan voor de Zuidelijke Oceaan op te stellen. In het kader van deze mondiale inspanning heeft de Taskforce voor de Zuidelijke Oceaan de behoeften van de Zuidelijke Oceaangemeenschap geïnventariseerd om de uitdagingen aan te pakken die verband houden met de unieke milieukenmerken en de bestuursstructuur van de Zuidelijke Oceaan. Via dit door de gemeenschap aangestuurde proces werden synergieën binnen en buiten de gemeenschap van de Zuidelijke Oceaan geïdentificeerd met het oog op het opstellen van een actieplan dat de belanghebbenden in de Zuidelijke Oceaan een kader biedt om tastbare acties en resultaten te formuleren en te ontwikkelen die de visie van het VN-Oceaandecennium ondersteunen.
Het Actieplan voor de Zuidelijke Oceaan
Met financiering verkregen via het Federaal Wetenschapsbeleid (BELSPO) heeft het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) een leidende rol op zich genomen in de coördinatie van de Taskforce voor de Zuidelijke Oceaan en de begeleiding van het Zuidelijke Oceaanproces.
De Southern Ocean Decade and Polar Data Forum Week 2021, die in september 2021 gezamenlijk werd georganiseerd door KBIN en de European Polar Board, was een van de vele concrete initiatieven. Het evenement, dat een week duurde, bracht meer dan 400 deelnemers met diverse achtergronden samen, wat een kruisbestuiving van ideeën tussen onderzoekers, gegevensbeheerders, beleidsmakers, het bedrijfsleven, vertegenwoordigers van de industrie, enz. mogelijk maakte. De discussies en de samenwerking mondden uit in de publicatie van het Actieplan voor de Zuidelijke Oceaan, dat tijdens een webinar op 12 april 2022 publiekelijk werd gelanceerd.
Het actieplan beschrijft de voorwaarden waaraan moet worden voldaan om de Zuidelijke Oceaan te bereiken die we willen:
- Financiering: Het waarborgen van voldoende financiering op lange termijn, en de coördinatie van de financiering, is met name van cruciaal belang voor de Zuidelijke Oceaan, aangezien veel gebieden gedurende het winterseizoen ontoegankelijk zijn. Daarom moeten de oproepen tot verbetering van de technologische capaciteit om het hele jaar door in ontoegankelijke gebieden te opereren en te observeren, om monsters te vervoeren, te bewaren en snel te analyseren, en om de oprichting van een duurzaam samenwerkingsnetwerk van langetermijnobservatoria te ondersteunen, worden gecoördineerd.
- Grenzen overschrijden: Het overstijgen van nationale inspanningen op internationaal niveau, het koppelen van onderzoeksdisciplines en het gezamenlijk uitwerken van mondiale prioriteiten voor poolonderzoek zijn van cruciaal belang voor een geïntegreerde onderzoeksstrategie op lange termijn.
- Belanghebbenden identificeren en met elkaar in contact brengen: Door de dialoog op het raakvlak van wetenschap en beleid te verbeteren, door ervoor te zorgen dat de maatschappelijke behoeften via onderzoek worden weerspiegeld en aangepakt, en door de industrie te verbinden met onderzoek, infrastructuur en logistiek, zal het potentieel van de beschikbare kennis en de benutting ervan door de belanghebbenden (met inbegrip van de besluitvorming) worden geïllustreerd en zal dit leiden tot betere beheerspraktijken en een betere bescherming van de kwetsbare regio van de Zuidelijke Oceaan.
- Gegevens, waarnemingen en modellering: Een geïnformeerde besluitvorming om de door ons gewenste oceaan te bereiken is afhankelijk van de juiste wetenschappelijke input, die op zijn beurt steunt op wetenschappelijke gegevens. Om die gegevens zo goed mogelijk te benutten, moeten we de dekking in ruimte en tijd verbeteren, ervoor zorgen dat de gegevens volledig worden benut, gegevensreeksen bijhouden en voortdurend beschikbaar stellen aan nieuwe generaties onderzoekers, en maximaal gebruik maken van modellering en nieuwe en innovatieve technieken (zoals kunstmatige intelligentie en machine-learningtechnieken).
- Capaciteitsopbouw, inclusie en diversiteit: De huidige capaciteit van de Zuidelijke Oceaangemeenschap volstaat niet om alle problemen aan te pakken waarmee we nu worden geconfronteerd en waarvan er vele belangrijke maatschappelijke implicaties hebben. Daarom moet ervoor worden gezorgd dat er met verschillende stemmen aan de onderhandelingstafel wordt deelgenomen (in alle stadia van planning, onderzoek, financiering en gegevensuitwisseling), moet worden geïnvesteerd in capaciteitsopbouw en moet de technologie worden verbeterd met het oog op een betere toegang tot gegevens en informatie.
“Door de publicatie van het Actieplan voor de Zuidelijke Oceaan wil de Taskforce voor de Zuidelijke Oceaan de Zuidelijke Oceaangemeenschap mobiliseren en alle belanghebbenden inspireren om betrokkenheid te zoeken en kansen te benutten om innovatieve oplossingen te leveren die de unieke omstandigheden van de Zuidelijke Oceaan in stand houden en bevorderen”, zegt Annemie Rose Janssen van het KBIN, hoofdauteur van het Actieplan. “Dit kader biedt een eerste routekaart om de banden tussen wetenschap, industrie en beleid te versterken en om internationale samenwerkingsactiviteiten aan te moedigen teneinde bestaande leemten in onze kennis en gegevensdekking aan te pakken”.
Als dusdanig, en als onderdeel van het VN-Oceaandecennium, wil het Actieplan voor de Zuidelijke Oceaan bijdragen tot de verwezenlijking van de VN-agenda 2030 en de bijbehorende Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen in een polaire context. Alleen op die manier kunnen we een schone, gezonde & veerkrachtige, productieve, voorspelde, veilige, transparante & toegankelijke, en inspirerende & boeiende Zuidelijke Oceaan tot stand brengen.
Meer informatie
Om meer te weten te komen over dit tien jaar durende initiatief, kunt u de website van het project bezoeken en het Actieplan voor de Zuidelijke Oceaan raadplegen, zich abonneren op onze nieuwsbrief en ons volgen op Twitter en Vimeo.
Wij danken het Federaal Wetenschapsbeleid (BELSPO) voor de financiële steun onder BELSPO-contract n°FR/36/ AN1/AntaBIS en BL/36/FWI34_PUNDOS-PPODS in het kader van EU-Lifewatch.
Het Antarcticaverdrag werd in 1959 ondertekend door de 12 landen waarvan de wetenschappers in 1957-58 rond Antarctica actief waren geweest, waaronder België (vandaag zijn er 54 leden). Het werd van kracht in 1961 en beschrijft onder meer de intenties om Antarctica alleen voor vreedzame doeleinden te gebruiken, de vrijheid van wetenschappelijk onderzoek op Antarctica te garanderen en wetenschappelijke waarnemingen en resultaten uit Antarctica vrij beschikbaar te maken.