In het nieuwe rapport ‘Zeezoogdieren in België in 2022’ compileert het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen de resultaten van de monitoring en het wetenschappelijk onderzoek naar zeezoogdieren in België in 2022. Er spoelden relatief weinig bruinvissen aan, maar de aantallen op zee waren bij de hoogste sinds het begin van de tellingen. De aantallen aanspoelende dode zeehonden volgen een stijgende trend, al waren het er in 2022 heel wat minder dan in 2021. De waarschijnlijke geboorte van een jonge Gewone zeehond in Nieuwpoort was een primeur voor ons land. Twee Bultruggen, twee groepen Witsnuitdolfijnen en een Gewone spitssnuitdolfijn moeten in de zuidelijke Noordzee tot de zeldzamere soorten worden gerekend.
Welke dode of stervende zeezoogdieren spoelden aan op onze stranden? Welke doodsoorzaken konden worden aangewezen? Wat zijn de trends van zeezoogdieren in België? Hoeveel zeehonden heeft Sealife opgevangen? Welke zeldzame soorten passeerden de revue? Dit zijn de vragen waarop men de antwoorden kan vinden in het nieuwste zeezoogdierenrapport, dat de focus legt op de resultaten uit 2022.
Bruinvissen
In 2022 spoelden 45 Bruinvissen aan op onze stranden, het laagste aantal sinds 2004. Vier van deze Bruinvissen strandden levend, maar ze stierven allen op het strand of tijdens pogingen om hen te redden. Eén van deze dieren was drachtig.
Dat er relatief weinig Bruinvissen aanspoelden kan echter niet in verband worden gebracht met de aantallen die op zee aanwezig waren. Luchtsurveys boven het Belgisch deel van de Noordzee in maart en oktober resulteerden immers in schattingen van meer dan 11.000 en meer dan 2000 Bruinvissen. In maart ging het daarbij om het derde hoogste aantal dat sinds het begin van de surveys in 2009 werd gedocumenteerd. Het hoogste aantal betrof meer dan 18.000 in april 2018. Hoewel de Belgische wateren slechts een onderdeel van het leefgebied van de Bruinvissen uit de zuidelijke Noordzee vormen, en de aantallen in België sterk kunnen fluctueren, bevestigen de resultaten een patroon dat reeds in vorige jaren duidelijk werd: bij ons treffen we de grootste aantallen aan in het voorjaar, met een verschuiving naar het westen – de Engelse wateren – in de zomer en het najaar.
Opvallend in 2022 was dat de helft van de strandingen plaatsvond tussen juli en september, waarbij het vaak om jonge en verhongerde dieren ging. In de voorgaande jaren strandden Bruinvissen vooral in maart en april, de periode met de hoogste aantallen op zee, en was bijvangst in de visserij de voornaamste doodsoorzaak. In 2022 kon bijvangst slechts in twee gevallen worden aangewezen, terwijl zes Bruinvissen slachtoffer werden van predatie door Grijze Zeehond. Een aantal Bruinvissen was te ontbonden om de doodsoorzaak te achterhalen.
Zeehonden
Met 54 dood aangespoelde zeehonden (18 Grijze, 10 Gewone en 26 die niet meer tot op soort konden worden gebracht) was 2022 een rustiger jaar dan 2021, toen 101 dode zeehonden aanspoelden. Een groot aandeel daarvan bleek slachtoffer te zijn van visserij met staande wanten. Het lijkt het onwaarschijnlijk dat die visserij in 2021 op een andere manier of in een ander gebied werd beoefend in vergelijking met de voorgaande jaren en 2022, mogelijk kan de piek van 2021 dus mee worden verklaard door andere meteorologische omstandigheden in het voorjaar of een afwijkend verplaatsingspatroon van Grijze zeehonden na het spenen in de kolonies van de Engelse oostkust.
Niettemin ging het in 2022 om het tweede hoogste aantal dode zeehonden uit de tijdsreeks. Minstens 14 onder hen stierven in visnetten, allemaal tussen januari en mei. Minstens één dier werd gedood door een andere zeehond. Veel zeehonden waren te ontbonden om er nog de meest waarschijnlijke doodsoorzaak voor te bepalen.
Sealife Blankenberge ving in 2022 12 Grijze zeehonden en drie Gewone zeehonden op. Zoals in 2021 hadden enkele jonge zeehonden, zowel dode als levende, opvallende verwondingen rond de nek, ongetwijfeld veroorzaakt door monofilament garen van staande wanten.
Op de rechteroever van de IJzermonding te Nieuwpoort is waarschijnlijk een Gewone zeehond geboren: een primeur voor ons land. We vonden geen andere data terug over geboortes van zeehonden in België in de 20e of 21e eeuw.
Zeldzame soorten
In 2022 werden in de Belgische wateren twee Bultruggen gezien (mei-juni en december), en er waren twee waarnemingen van groepen Witsnuitdolfijnen (juni en december). De solitaire Tuimelaar, sociaal naar de mens toe, was nog steeds aanwezig in het grensgebied met Frankrijk. Er spoelde ook een dode Tuimelaar aan (oktober). Dit dier stierf mogelijk na een aanvaring. In 2022 spoelde, zoals dat ook in 2020 het geval was, een levende Gewone spitssnuitdolfijn aan (juli). Dit is een erg zeldzame soort in de zuidelijke Noordzee. Het dier kon terug in zee gebracht worden. Een maand later werd, heel dicht bij de kust, een levende, niet tot op soort gebrachte spitssnuitdolfijn gezien. Een dode Gewone vinvis dreef langs de Belgische kust om uiteindelijk in Nederland aan te spoelen (september-oktober).
Kaderstukken
In kaderstukjes wordt dieper ingegaan op 30 jaar ASCOBANS (Overeenkomst inzake de instandhouding van kleine walvisachtigen in de Baltische Zee en de Noordzee), op een project voor het vermijden van aanvaringen van schepen met walvissen, op de rol van het North Seal Team bij de bescherming van zeehonden en op maatregelen met betrekking tot het vogelgriepvirus, dat in 2022 op een aantal plaatsen op de wereld ook zeezoogdieren trof.
Alle zeezoogdieren genieten in België wettelijke bescherming. Het opvolgen van de populaties en het onderzoek naar de geobserveerde trends, met het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen als verantwoordelijke overheidsdienst, kaderen in de uitvoering van het Koninklijk Besluit betreffende de soortenbescherming in de zeegebieden onder de rechtsbevoegdheid van België, waarbij onder meer de afspraken gemaakt binnen de Kustwacht worden gevolgd. Ook het onderzoek naar de gezondheids-toestand en doodsoorzaken is een verplichting aangegaan in internationale afspraken, die ons bovendien veel leert over de toestand van het mariene milieu. De monitoring en het wetenschappelijk onderzoek naar zeezoogdieren zijn echter enkel mogelijk dankzij de steun van de lokale nood- en controlediensten en het enthousiasme en de meldingsbereidheid van vele waarnemers.
Het rapport ‘Zeezoogdieren in België in 2022’ kwam tot stand met medewerking van het Departement Veterinaire Pathologie van de Universiteit Luik, de Faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Gent, Sealife Blankenberge en het North Seal Team.
Voor informatie over recente waarnemingen van zeezoogdieren in België en instructies over wat te doen bij strandingen kan je terecht op de website marinemammals.be. De jaarrapporten kunnen hier ook worden geraadpleegd.