Een afname van 30 % !

De Kleine Zwaan is echt een mooie vogel: elegant en sierlijk. Zijn sociaal gedrag is fascinerend om te observeren. Beide ouders zorgen voor hun jong gedurende ongeveer een jaar en ze trekken en overwinteren samen. De relaties tussen volwassen zwanen zijn complex. Ze communiceren vaak met elkaar met zeer melodieus roepen.

Groupe de Cygnes de Bewick dans un champ, Ede 30/12/2015.
Groep Kleine Zwanen aan te foerageren, Ede 30/12/2015 (foto Didier Vangeluwe).

Ze intimideren elkaar, openen hun vleugels, verlengen hun nek, … Periodes van voeding en rust worden afgewisseld. Van op afstand, in de polders van Vlaanderen of in Nederland, zien ze eruit als zuiver witte vlokken. Maar in de avondvliegen ze in goed gestructureerde vlucht naar hun slaapplaats ergens op een groot water, soms op tientallen kilometers van hun foerageergebied. Overdag zijn ze (relatief) tolerant voor menselijke activiteiten, maar s‘avonds zijn ze erg op hun hoede en proberen ze zich te beschermen tegen landroofdieren door te vluchten naar het water.

Départ vers le dortoir, Ede 30/12/2015.
Vlucht naar de slaapplaatst, Ede 30/12/2015 (foto Didier Vangeluwe).

Een idyllische situatie? Niet echt. Het aantal Kleine Zwanen dat overwintert in de regio van de Noordzee (van Oost naar West in Polen, Duitsland, Denemarken, Duitsland, Nederland, België, Britse Eilanden) daalde met 30 % tussen de winter 1994- 1995 en de winter 2009-2010. De gegevens van de laatste uitgebreide telling (in januari 2015) zijn nog niet beschikbaar maar het lijkt erop dat de negatieve trend zich zal voortzetten.

evolution du nombre de Cygnes de Bewick hivernant dans la région de la mer du Nord
Evolutie vn het aantal overwinterende Kleine Zwanen in de regio van de Noordzee en de Evros Delta (Griekenland).

Wat zijn de redenen voor deze daling die als catastrofistisch kan worden omschreven? We weten het niet. Maar er werd wel een aantal verontrustende feiten geconstateerd: Kleine Zwanen die in de regio van de Noordzee overwinteren, hebben weinig jongen in vergelijking met de populaties die in China en Griekenland overwinteren. Over de laatste 10 winters, is de gemiddelde proportie van jonge zwanen10,4%, met een maximum van 16,6% tijdens de winter 2012/2013 en een minimum van 4,7% (dat is heel weinig!) in de winter 2007/2008. Deze gegevens werden grotendeels verzameld door honderden vrijwillige ornithologen die de zwanen elke winter observeren en tellen. Bovendien, deden de Britse ornithologen van de beroemde Wildfowl & Wetland Trust een uitdagende bevinding. Sinds 2000 hebben ze van 47 Kleine Zwanen röntgenfoto’s gemaakt tijdens ringacties uitgevoerd in Engeland. 22,7% onder hen bevatte lood van jachtgeweren. Dit suggereert dat ondanks hun status als een strikt beschermde soort in de Europese Unie en Rusland, wordende Kleine Zwanen nog regelmatig gestroopt. Verder, en dit zijn observaties van de Nederlandse ornithologen van het Instituut voor Ecologie van Wageningen, zien we dat Kleine Zwanen in de afgelopen winters regelmatig van voedseltype veranderden, voedseltypes die gekoppeld zijn aan menselijke activiteiten: weiden, bieten, aardappelen, maïsstoppels. Is dit gedrag een indicatie van een instabiele situatie, ongunstig voor zwanen? De studies worden voortgezet. En dan is er nog de geleidelijke maar snelle aankomst van duizenden Kleine Zwanen in de Evros Delta in Griekenland. Is dit het gevolg van de afname in de Noordzee-regio? Kunnen we spreken van een populatieverschuiving? Is dit goed of slecht nieuws?

Deze uitdagingen proberen de Belgische, Russische en Griekse partners van dit programma (zo snel mogelijk!) te begrijpen.