Auteur: Kelle Moreau

KBIN werkte mee aan de ‘Special Noordzee’ van het Nederlandstalig populairwetenschappelijk maandblad EOS Wetenschap. Samen met het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) en het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) zetelden we in de Redactieraad, en meerdere KBIN-wetenschappers komen aan bod in diverse artikels. Het resultaat ligt sinds 23 juni 2022 in de rekken.

Maar liefst 130 pagina’s, over de RV Belgica, CSI zeezoogdieren, niet-inheemse schelpdieren, … en veel meer !!

Rep u naar het dichtstbijzijnde verkooppunt! Hard copies bestellen kan hier.

Op zaterdag 25 juni 2022 werd het nieuwe Belgische oceanografisch onderzoeksschip RV Belgica gedoopt. De officiële ceremonie vond plaats op de Rigakaai (North Sea Port) in de peterstad Gent, waar de RV Belgica voor deze gelegenheid enkele dagen lag aangemeerd. Niemand minder dan HKH Prinses Elisabeth bewees het schip de eer om doopmeter te zijn. Na het uitspreken van de doopformule « Ik doop U BELGICA en wens U en Uw bemanning een behouden vaart. » brak ze met succes een fles champagne op de romp.

De doop van een schip is een restant van een oude traditie. In lang vervlogen tijden beoogde men de genade van de goden te verkrijgen door hen een offer te brengen, waarbij het bloed van een geofferde persoon werd gebruikt. Later verving wijn het offerbloed. Onder de zeevarenden verspreidde zich het gezegde: “Een schip dat geen wijn heeft geproefd, zal bloed proeven”. Het idee is dat een schip dat niet gedoopt werd moeilijkheden zal ondervinden: stormen, schade of ongelukken … Nog later werd de wijn vervangen door champagne, het symbool bij uitstek van feestelijkheid, viering, succes en geluk! Tegenwoordig beschouwen we dit natuurlijk als bijgeloof, maar vormt een doopceremonie nog steeds de uitgelezen gelegenheid om allen die zijn betrokken bij de realisatie, uitbating en operationalisering van een schip samen te brengen, het schip officieel welkom te heten en een voorspoedige toekomst te wensen. De RV Belgica, die op 13 december 2021 aankwam in België en haar wetenschappelijke activiteiten aanving op 27 januari 2022, kan voortaan dus zonder angst voor onheil de zee op (knipoog).

Prominente aanwezigen

De doopceremonie van de RV Belgica werd onder meer bijgewoond door Mr. Vincent Van Quickenborne, Vice-eersteminister en minister van Justitie en Noordzee, Mr. Thomas Dermine, Staatssecretaris voor Relance, Strategische Investeringen en Wetenschapsbeleid, Admiraal Michel Hofman, Vleugeladjudant van de Koning en Chef Defensie, Mevr. Carina Van Cauter, Gouverneur van de provincie Oost-Vlaanderen, Mr. Mathias De Clercq, Burgemeester van de stad Gent, Mr. Arnaud Vajda, Voorzitter van het Federaal Wetenschapsbeleid, Divisieadmiraal Jan De Beurme, Vleugeladjudant van de Koning, Commandant van de Marine en plaatsvervangend Admiraal BENELUX, Mevr. Patricia Supply, Algemeen Directeur van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen en Mr. Frank Monteny, Algemeen Directeur Onderzoek en Ruimtevaart van het Federaal Wetenschapsbeleid.

Talrijke vertegenwoordigers van de wetenschappelijke wereld, de diverse componenten van Defensie, de lokale, provinciale, gewestelijke en federale overheden, en de bedrijfswereld, zakten voor deze gelegenheid naar de Rigakaai af. Ook Mr. Marcos Freire, Algemeen Directeur van Freire Shipyard, de Spaanse scheepswerf die de RV Belgica heeft gebouwd, Mevr. Beatriz Larrotcha Palma, Ambassadeur van Spanje bij het Koninkrijk België, en Mr. Eric Derriën, Algemeen Directeur van de operator Genavir, woonden de doopceremonie bij.

Staatssecretaris Dermine: “Dat prinses Elisabeth het meterschap van de Belgica opneemt, is een grote eer en krachtig signaal dat ons gedeeld geloof in een ambitieuze toekomst voor het Belgische wetenschapsbeleid in de verf zet. Met maar liefst vier keer meer laboratoriumruimte dan de vorige Belgica, zal dit 71 meter lange vlaggenschip daar sterk aan kunnen bijdragen op vlak van marien onderzoek in België en Europa. Gent is een logische keuze als peter: in de Arteveldestad is de zucht naar kennis en de relatie tot het water bepalend voor de geschiedenis, de identiteit en de toekomst van de stad.”

Veel protocol

Na de voorstelling van de genodigden en een welkomstwoord door Staatssecretaris Dermine, voorzitter van de plechtigheid, was de eigenlijke doop het eerste ceremonieel element van het gebeuren, dat in totaal net geen uur duurde. Daarop kregen de aanwezigen echter nog heel wat bijkomend protocol voorgeschoteld.

Zo werden de volgende attributen aan de RV Belgica geschonken: de Geus (een vierkante vlag met de nationale driekleur die wordt gevoerd bij wijze van groet) werd overhandigd door Staatssecretaris Dermine, de vlag van hulpschip van de Marine door Divisieadmiraal De Beurme, en de scheepsbel (een bronzen bel waarin de scheepsnaam is gegraveerd) door Burgemeester De Clercq.

Daarop volgde, met toestemming van HKH Prinses Elisabeth, de erkenning van de Gezagvoerder van de RV Belgica, Korvetkapitein Gaëtan Motmans, door Divisieadmiraal De Beurme. Deze richtte zich vervolgens tot Mevr. Supply voor de detachering van de Gezagvoerder, de Eerste Stuurman en de Tweede Stuurman bij het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen.

De oorkondes over het peterschap van de RV Belgica werden door Gezagvoerder Motmans en Burgemeester De Clercq uitgewisseld, waarop de Burgemeester zich tot de aanwezigen richtte.

Tot slot scheepten de Gezagvoerder en de bemanning van de RV Belgica aan boord in, en nodigde Staatssecretaris Dermine HKH Prinses Elisabeth uit voor een bezoek aan boord, waar zij het gastenboek ondertekende en enkele technische en wetenschappelijke demonstraties kreeg.

Bijkomende activiteiten

In het kader van het verblijf van de RV Belgica in Gent werden ook enkele publiek toegankelijke activiteiten voorzien. Op vrijdag 24 juni vond het wetenschappelijk symposium ‘RV Belgica – A ship for the future’ plaats in de Aula van de Universiteit Gent, en op zaterdag 25 juni (voormiddag) en zondag 26 juni (hele dag) kreeg het publiek de kans om het schip te bezoeken. Aan boord vond tevens een wetenschapsbeurs plaats, waarin verschillende wetenschappelijke gebruikers hun activiteiten voorstelden en demonstreerden. Dat men voor een bezoek aan de RV Belgica en de wetenschapsbeurs plaatsen moest reserveren bleek geen overbodige maatregel: de RV Belgica was doorlopend tot een maximaal toelaatbare capaciteit gevuld.

Op de Rigakaai kon men verder ook terecht voor een technologiebeurs waar bezoekers de activiteiten van DEME/NH Marine, Expo Marine, Hulpbetoon van de Marine, IC Defensie, ABC Engines, North Sea Drones, Statamat en Thales konden ontdekken. Ook enkele foodtrucks en gelegenheid voor een drankje was voorzien, terwijl jonge en minder jonge kinderen zich konden uitleven op een springkasteel, klimmuur en deathride.

De doopceremonie van de RV Belgica en de welkomactiviteiten waren een gezamenlijke organisatie van het Federaal Wetenschapsbeleid (BELSPO), het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN), de Belgische Marine, het Kabinet van de Staatssecretaris belast met Wetenschapsbeleid, het Militair Huis van de Koning, de operator Genavir, North Sea Port, de Stad Gent en de Universiteit Gent, met ondersteuning van de Lokale Politie Gent, de Scheepvaartpolitie en de Brandweer Zone Centrum.

Het Federaal Wetenschapsbeleid (BELSPO) vertegenwoordigt de Belgische Staat als eigenaar van de RV Belgica, het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) beheert de kalender, het budget en de wetenschappelijke instrumentatie, de Belgische Marine levert het brugpersoneel en de thuishaven Zeebrugge, en de operator Genavir is verantwoordelijk voor het geïntegreerde beheer en de exploitatie van het schip.

Op dinsdag 28 juni 2022 vond een oefening plaats op zee waarbij een gesimuleerde olievlek binnen de offshore windparken werd opgeruimd. Het doel van deze oefening was het testen en optimaliseren van procedures, middelen en samenwerking tussen diensten voor als er zich een olieramp zou voordoen op zee. De dienst Marien Milieu van de FOD Volksgezondheid coördineerde de oefening met alle betrokken diensten. Vice-eersteminister en minister van de Noordzee Vincent Van Quickenborne bracht een bezoek aan de schepen. Het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen leverde ondersteuning vanuit de lucht en modelleringen.

Snelle respons

Het aantal olievervuilingen op de Noordzee waarbij een opruimactie noodzakelijk is, is de laatste jaren sterk gedaald en in 2021 werd zelfs geen enkele olielozing vastgesteld in de Noordzee. Regelmatig luchttoezicht, scheepvaartinspecties en de controle van satellietbeelden zorgen voor een ontradingseffect wat betreft illegale lozingen. Een ongeval blijft echter mogelijk waarbij een snelle respons met pollutiebestrijdingsmiddelen noodzakelijk is om schade aan het milieu te beperken. Het toenemend transport van olie over water als gevolg van de oorlog in Oekraïne verhoogt het risico op dergelijk type incident.

Te land, ter zee en in de lucht

Voor deze oefening werd een grote olievlek nagebootst met stro, die de windparken Seastar en Nobelwind binnendreef. Via de kustwachtcentrale werd de dienst Marien Milieu verwittigd waarop deze een opruimactie startte. Met behulp van Hulpverleningszone 1 (regio Brugge-Oostende) werd het materiaal naar een schip van de Marine en een schip van DAB Vloot gebracht. Eenmaal geïnstalleerd konden de schepen uitvaren en op locatie starten met de bestrijding. In de lucht bewaarde het vliegtuig van de wetenschappelijke dienst Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee (BMM, onderdeel van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen) een overzicht over de hele bestrijdingsoperatie. Deze dienst maakte ondertussen modellen op om de herkomst van de olie te achterhalen en te voorspellen waar de vlek naartoe dreef. Die boden de mogelijkheid om gericht materieel in te zetten moest het nodig geweest zijn op te schalen.

Bestrijdingstechnieken

De techniek die in eerste instantie wordt gebruikt in het Belgische deel van de Noordzee is mechanische recuperatie. Dit betekent dat de olie wordt verzameld en aan land wordt gebracht voor verwerking. Als deze tactiek niet mogelijk is, kan een chemisch middel worden gesproeid op de olie om deze in kleinere druppels te verdelen. Die kunnen door de natuur met haar zelfreinigend vermogen beter worden opgeruimd. Een chemische dispersant in de natuur brengen en de olie in het water laten, is niet de eerste keuze maar kan in noodgevallen, mits een wetenschappelijke afweging van voor- en nadelen en goedkeuring van de BMM, worden gebruikt. Beide technieken werden getest in deze oefening.

Vlotte samenwerking

Dit type oefeningen zijn mogelijk dankzij een degelijke samenwerking tussen verschillende partners. Overeenkomsten zoals deze tussen de dienst Marien Milieu, de Civiele Bescherming en Hulpverleningszone 1 ondertekend op 13 juli 2021 en goede relaties tussen de kustwachtpartners dragen bij tot het slagen van oefeningen én echte bestrijdingsoperaties.

Vincent Van Quickenborne, vice-eersteminister en minister van Noordzee: “De Noordzee is ons grootste natuurgebied. Dat moeten we goed beschermen. Dat doen we onder meer met bestrijden van luchtvervuiling en door zwerfvuil uit de zee te halen. Maar een ongeluk is snel gebeurd. Zeker op één van de drukste zeegebieden ter wereld. Dan moet er snel ingegrepen worden. Sinds vorig jaar bundelen de dienst Marien Milieu, Civiele Bescherming en Hulpverleningszone 1 (regio Brugge-Oostende) hun krachten. Zo kan eventuele vervuiling bij een incident snel en efficiënt worden bestreden.”

Van 30 mei tot 2 juni heeft het Belgische luchttoezichtvliegtuig een internationale zending uitgevoerd naar Bretagne in Frankrijk. Het vliegtuig is eigendom van en wordt beheerd door het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN), en wordt in België veelvuldig ingezet in het kader van de Kustwacht. Ook internationale missies staan op de agenda. Het doel van deze zending was tweeledig: het vliegtuig nam deel aan een internationale oefening voor de detectie van chemische verontreiniging en controleerde met de sniffer sensor de luchtuitstoot van schepen aan de grens van de Emission Control Area (ECA) op de navolging van de internationale emissieregelgeving die is vastgelegd in de zogenaamde MARPOL Annex VI .

MANIFESTS Sea Trials

In tegenstelling tot de steeds minder frequent vastgestelde vervuiling door olie neemt de vervuiling door andere chemische stoffen op zee gestaag toe. Als gevolg van het toenemend transport van chemische producten met tankers, en de complexe internationale wetgeving (MARPOL Annex II) die lozingen van bepaalde stoffen toelaat onder specifieke voorwaarden, vertoont de impact van chemische vervuiling op het mariene milieu dus ook een stijgende trend.

De variatie van getransporteerde chemicaliën is groot, wat heel wat uitdagingen creëert voor de overheden die verantwoordelijk zijn voor monitoring en handhaving. Onder andere de detectie en identificatie van chemicaliën op het zeeoppervlak door luchteenheden is bijzonder complex. Daarnaast is er nog onvoldoende kennis over het gedrag van verschillende chemicaliën op zee, wat de modelering van de drift van deze verontreinigingen in de tijd en de ruimte bemoeilijkt.

Het project MANIFESTS (MANaging risks and Impacts From Evaporating and gaseous Substances To population Safety) probeert aan deze uitdagingen een antwoord te bieden. Voor dit project werden de voornaamste categorieën van getransporteerde chemicaliën geïdentificeerd. Verschillende sensoren werden getest op hun capaciteiten om verschillende stoffen te identificeren.  Dit werd eerst in een laboratoriumomgeving gedaan, maar de ultieme test was een oefening op zee waarbij sensoren op schepen en op vliegende eenheden werden uitgeprobeerd. De klemtoon lag hierbij op sterk evaporerende stoffen.

Tijdens de oefening op zee werden verschillende stoffen geloosd op zee (in beperkte hoeveelheid), waarna ze door verschillende vliegende eenheden werden geobserveerd. Het Belgische kustwachtvliegtuig was één van vier vliegtuigen die bij de oefening werden ingezet, naast de Spaanse en Franse kustwachtvliegtuigen en een onderzoeksvliegtuig van het Franse Office National d’Etudes et de Recherches Aérospatiales (ONERA). De kustwachtvliegtuigen werden voornamelijk gebruikt voor de kartering van de vlek voor de modelering, de detectie via radar en infrarood. Het vliegtuig van ONERA werd uitgerust met 2 hyperspectraalsensoren die speciaal ontwikkeld zijn voor de detectie van chemicaliën zowel op het wateroppervlak als in de atmosfeer (gaswolken).

De oefening op zee is goed verlopen en het Belgische kustwachtvliegtuig heeft een constructieve bijdrage kunnen leveren aan het verzamelen van de veldgegevens. Het is nu verder aan de wetenschappers om de modellen op punt te stellen en om de sensors te optimaliseren zodat lozingen van chemicaliën in de toekomst beter gemonitord kunnen worden.

Het KBIN (Marine Forecasting Centre – MFC) is betrokken partner bij het MANIFESTS project. Het Instituut staat hierbij vooral in voor de verdere ontwikkeling van mathematische modellen die de drift en het gedrag van andere schadelijke stoffen dan olie (zogenaamde HNS – Hazardous and Noxious Substances) kunnen simuleren, waarbij de kennishiaten van interne modellen wordt gereduceerd door implementatie van de nieuw opgedane kennis over evaporatie-, vuur- en explosieprocessen van gassen en evaporatoren, en waarbij een grondige onderlinge vergelijkings- en validatie-oefening van modellen wordt uitgevoerd om de sterktes en zwaktes beter te begrijpen. Verder draagt het KBIN ondermeer bij aan de ontwikkeling van een beslissingsondersteunend systeem (decision-support system of DSS; proof of concept) die nuttige informatie zoals modelsimulaties, een HNS database, kwetsbaarheidskaarten, enz. moet integreren met als doel het crisisbeheer van HNS-incidenten door bevoegde maritieme diensten vlotter te laten verlopen.

Monitoring van scheepsemissies aan de ECA grens

De MANIFESTS Sea Trials vonden plaats net ten westen van Brest, in Franse wateren. Aangezien dit ook de zone is waar de ECA grens zich bevindt, waar schepen moeten overschakelen naar laagzwavelige brandstoffen wanneer ze het gebied binnenvaren, werd gekozen om de deelname van het Belgische Kustwachtvliegtuig aan de MANIFESTS-oefening te combineren met een controle op overtredingen van de internationale regelgeving voor scheepsemissies. In totaal werden tijdens de zending 62 schepen gecontroleerd. 18 hiervan bevonden zich in de directe omgeving van de ECA-grens, de andere vaartuigen werden waargenomen op de heen- en terugweg van en naar Bretagne. Van de 18 schepen op de grens toonden zes verdachte zwavelwaarden, terwijl twee vaartuigen een hoge NOx uitstoot hadden. Eén vaartuig werd waargenomen met zowel een hoge NOx uitstoot als een hoog zwavelgehalte in zijn brandstof. Niet alle waarnemingen betreffen overtredingen aangezien sommige vaartuigen net buiten de ECA waargenomen werden, maar hoogst waarschijnlijk was hun uitstoot tijdens het laatste deel van hun passage in de ECA reeds boven de limiet.  Een meer gedetailleerde analyse dient nog te worden uitgevoerd, maar uit deze preliminaire resultaten blijkt duidelijk dat meer controle aan de ECA grens erg nuttig kan zijn voor de verbetering van de MARPOL Annex VI handhaving. België trekt op dit vlak al jaren aan de internationale kar en probeert hier dan ook een draagvlak voor te creëren bij andere Noordzeekuststaten, in kader van het Bonn Akkoord. Eén van de Belgische voorstellen is om samen intensieve controlecampagnes te organiseren aan de ECA-grens. Deze zending kan alvast als interessante voorbeeldstudie dienen om het belang van dit soort campagnes aan te tonen.

Op zaterdag 25 juni (voormiddag) en zondag 26 juni (volledige dag) krijgt het publiek de kans om het nieuwe Belgische oceanografische onderzoeksschip RV Belgica te bezoeken in haar peterstad Gent. De RV Belgica maakt voor deze gelegenheid de reis naar de Rigakaai (North Sea Port, Gent) waar ze in de namiddag van zaterdag 25 juni ook officieel wordt gedoopt.

Voor een bezoek aan de RV Belgica geldt een registratieplicht (zie verder). Aan boord kan men het leven aan boord van een onderzoeksschip ontdekken, en demonstraties door verschillende wetenschappelijke gebruikers van het schip bijwonen (wetenschapsbeurs).

Het eventterrein – met uitzondering van de RV Belgica – is tijdens de opendeurmomenten wel vrij toegankelijk voor het grote publiek, zonder registratie. In een heuse technologiebeurs kan u hier zonder registratie de activiteiten ontdekken van DEME, NH Marine, Expo Marine, Hulpbetoon in de Marine, Informatie Centrum Defensie, ABC Engines, North Sea Drones, Statamat en Thales. Op de kade treft u ook enkele foodtrucks en gelegenheid voor een drankje aan, alsook enkele bijkomende activiteiten.

De doopceremonie op zaterdagnamiddag is een gesloten evenement waarvoor het publiek zich niet kan inschrijven.

Praktische informatie

Timing

Op zaterdag 25 juni kunnen bezoekers van 9u30 tot 11u30 aan boord gaan van de RV Belgica. Om 12u30 moeten de laatste bezoekers het schip hebben verlaten. Het eventterrein sluit om 14:00.

Op zondag 26 juni kan men van 9u30 tot 11u30, en van 13u30 tot 17u30 aan boord gaan, en moeten bezoekers respectievelijk uiterlijk om 12u30 en 18u30 weer van boord zijn. Het eventterrein sluit om 18:30.

Registratie

U kan uw plaatsen voor een bezoek aan de RV Belgica hier reserveren.

Extra informatie

Aangezien delen van de RV Belgica beperkte bewegingsmogelijkheden bieden zijn wordt het dragen van rugzakken, draagtassen enz. ontmoedigd. Kinderwagens, buggy’s, rolstoelen enz. kunnen omwille van de toegang via een loopbrug en de vele trappen die in het schip moeten worden genomen helaas niet aan boord worden toegelaten. Hou de vele trappen ook in gedachten indien u van plan bent om het schip te bezoeken met kleine kinderen.

Gebruik van het openbaar vervoer wordt aangemoedigd. Voor wie met de wagen komt zijn in de buurt onder meer parkeermogelijkheden voorzien op het terrein tussen de Sint-Theresiastraat en de Dukkeldamstraat (braakliggend terrein Stukwerkers, ten NW van het eventterrein aan de andere kant van het Grootdok waar de RV Belgica zal liggen), op het terrein ‘Park & Ride Stad Gent (ten ZO van het eventterrein langs de Vliegtuiglaan) en op het terrein ‘Park & Ride Muide’ (ten ZW van het eventterrein, ten Z van het rond punt).

Volg de RV Belgica online!

Facebook: https://www.facebook.com/HowBigIsBelgica.be/

Twitter: https://twitter.com/HowBigIsBelgica

Website @ RBINS: https://odnature.naturalsciences.be/belgica/en/

Website @ BELSPO: https://www.belspo.be/belspo/NewRV/index_en.stm

Het ‘Open Schip Weekend’ van de RV Belgica is een organisatie van het Federaal Wetenschapsbeleid (BELSPO), het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN), de private operator Genavir, de Belgische Marine, North Sea Port, de Stad Gent en de Universiteit Gent, met ondersteuning van de Lokale Politie Gent, de Scheepvaartpolitie en de Brandweer Zone Centrum.

Op vrijdag 24 juni 2022 vindt in de Aula van de Universiteit Gent (Campus Aula, Voldersstraat 9, 9000 Gent; 14u-18u30) het symposium ‘RV Belgica – A ship for the future’ plaats.

Registratie is open voor alle geïnteresseerden tot maandag 20 juni om 17u (zolang er plaatsen zijn). Registreren kan via deze link.

Het symposium wordt gehouden in het Engels.

Routebeschrijving: Engels – Nederlands

Programma

• 13h00 – 14h00 Registration
• 14h00 – 14h15 Welcome – Prof. dr. Mieke Van Herreweghe, Vice-Rector of Ghent University
• 14h15 – 15h30: Session 1
  • 14u15 – 14u30 Prof. dr. Ann Vanreusel (UGent) “Future opportunities and challenges for marine life science research”
  • 14h30 – 14h45 Prof. dr. David Van Rooij (UGent) “To boldly go where no one has gone before: geoscientific challenges for RV Belgica”
  • 14h45 – 15h00 Dr. Patrick Roose (RBINS) “Science-based Marine Management: Practice and Future”
  • 15h00 – 15h15: CPV Guy Schotte (RMA) “RV Belgica: A burden or an added value for Belgian Defence?”
• 15h15 – 15h45 Coffee break
• 15h45 – 16h40 Session 2
  • 15h45 – 16h00 Dr. Lieven Naudts (RBINS) “RV Belgica: A ship for the future”
  • 16h00 – 16h15 Dhr. Tom Nees (DEME) “Importance of RV Belgica for the Belgian offshore industry”
  • 16h15 – 16h30 Panel discussion
• 16h30 – 16h40 Closing – Patricia Supply (General Director RBINS), representing Thomas Dermine, State Secretary for Science Policy, Recovery Program and Strategic Investments
• 16h40 – 18h30: Reception