Categorie: OD Nature

Een groep internationaal gerenommeerde mariene wetenschappers onder de European Marine Board heeft de Future Science Brief gepubliceerd over ‘Monitoring, Reporting and Verification for marine Carbon Dioxide Removal’. Het rapport is duidelijk: snelle vermindering van de CO₂-uitstoot heeft absolute topprioriteit. Carbon Dioxide Removal is geen vervanging voor reductie van emissies; (mariene) CDR kan enkel worden beschouwd als een mogelijke aanvullende maatregel om de realisatie van netto-nuluitstoot te ondersteunen. Het rapport verduidelijkt de huidige wetenschappelijke, technische en regelgevende uitdagingen die moeten worden aangepakt om geschikte en betrouwbare MRV te ontwikkelen voor eventuele toekomstige mCDR-activiteiten, ter bescherming van de gezondheid van de oceaan en iedereen die ervan afhankelijk is. Volgens het State of Carbon Dioxide Removal-rapport dragen mariene CDR-methodes momenteel minder dan 0,1% bij aan de wereldwijde CO₂-verwijderingsinspanningen, maar dit onderzoeksveld groeit razendsnel. De potentiële effecten op het mariene milieu zijn nog niet duidelijk, maar kunnen aanzienlijk zijn.

Methoden voor Carbon Dioxide Removal (CDR), inclusief die gericht op mariene omgevingen, worden momenteel onderzocht en getest in pilootprojecten. Ze worden gezien als een manier om resterende emissies aan te pakken en historisch koolstofoverschot uit de atmosfeer te verwijderen zodra de uitstoot van broeikasgassen is teruggedrongen, en om zo de klimaatdoelstellingen van het Akkoord van Parijs te behalen.

Monitoring, reporting and verification (MRV) is een gestructureerd proces om gegevens over mCDR-activiteiten te verzamelen, openbaar te maken en onafhankelijk te verifiëren. Dit proces omvat het kwantificeren van CO₂-verwijdering, duurzaamheid, onzekerheden en milieu-impacten. Vooruitkijkend zijn wetenschappelijk onderbouwde richtlijnen nodig om robuuste, transparante en wetenschappelijke MRV-kaders voor mCDR te ontwikkelen.

De internationale werkgroep van dertien onderzoekers heeft haar bevindingen en duidelijke aanbevelingen gepresenteerd over Monitoring, Verification and Reporting voor mCDR-activiteiten. Onder leiding van dr. Helene Muri, Senior Researcher bij NILU en de Noorse Universiteit voor Wetenschap en Technologie (NTNU), Noorwegen, en dr. Olivier Sulpis van CEREGE – Aix-Marseille University, CNRS, IRD, Frankrijk, stelde het team het rapport op, dat op 17 november 2025 door de EMB werd gelanceerd tijdens een webinar.

Het document benadrukt onder andere de kennishiaten in onderzoek die grote uitdagingen vormen voor de praktische implementatie en efficiëntie van mCDR-methoden in de oceaan. Daarbij gaat het onder meer om onzekerheden over de processen en effecten, en over de duur waarin koolstof in de oceaan kan worden opgeslagen.

“Geen enkele mCDR-methode beschikt momenteel over een voldoende robuust en volledig MRV-systeem,” zegt Helene Muri. “Dit betekent dat een efficiënte en veilige toepassing van mCDR-methoden op dit moment niet kan worden gegarandeerd.”

De basis leggen voor verantwoordelijke ontwikkeling

De werkgroep benadrukt dat investeren in wetenschap en innovatie, zoals oceaanobservaties, modelleringsmethoden en infrastructuur, kan bijdragen aan de vooruitgang van het MRV-veld. “Als we het gebruik van mCDR zouden willen overwegen, moeten we nu investeren in kennisontwikkeling voor MRV,” zegt Helene Muri. “Dat maakt de ontwikkeling van doelgerichte MRV-kaders mogelijk zodra of wanneer we grootschalige mCDR-toepassing bereiken.”

De onderzoekers pleiten ook voor de ontwikkeling van robuust bestuur ter ondersteuning van MRV voor mCDR. Helene Muri: “We hebben momenteel geen specifieke bestuurskaders voor MRV van mCDR.” Er is behoefte aan een omvattend regelgevend kader voor MRV dat de fragmentatie, inconsistenties en het gebrek aan mondiaal bestuur van bestaande MRV-systemen kan overwinnen.

Ontdek hier meer over de Future Science Brief.

 

De Belgische federale staat wordt in de EMB vertegenwoordigd door het Federaal Wetenschapsbeleid (BELSPO) en in het EMB Communication Panel door het Instituut voor Natuurwetenschappen.

Elia Asset NV heeft een aanvraag ingediend tot wijziging van het ministerieel besluit van 26 september 2023 houdende verlening aan Elia Asset NV van een machtiging voor de aanleg, een vergunning voor de exploitatie en een Natura 2000-toelating voor het Modular Offshore Grid 2 in de zeegebieden onder de rechtsbevoegdheid van België.

De bouw van het energie-eiland is gestart op 1 april 2024 op basis van de op 26 september 2023 verleende milieuvergunning en Natura 2000-toelating. Elia Asset NV plant een alternatieve aanlandingsmethodiek voor de exportkabels toe te passen met toegangskanalen en draaikommen in de kustzone nabij Blankenberge/Zeebrugge. Deze techniek is niet opgenomen in de hierboven vermelde milieuvergunning en Natura 2000-toelating en is bijgevolg onderworpen aan een bijkomende milieueffectbeoordelings-procedure.

De minister bevoegd voor Noordzee beslist over een wijziging van de oorspronkelijke milieuvergunning en Natura 2000-toelating.

De aanvraag, die tevens het door de aanvrager opgemaakte aanvullend milieueffectbeoordelingsrapport, ontwerp van passende oordeling en een niet-technische samenvatting bevat, kan geraadpleegd worden in de kantoren van de BMM (Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee) te Brussel (Instituut voor Natuurwetenschappen, Vautierstraat 29, 1000 Brussel; mdevolder@naturalsciences.be; tel. 02 627 43 52) of te Oostende (3de en 23ste Linieregimentsplein, 8400 Oostende; jhaelters@naturalsciences.be; tel. 02 788 77 22), dit enkel op afspraak en tijdens de kantooruren tussen 9:00h en 17:00h. Het dossier werd ook overgemaakt aan de kustgemeenten.

De documenten kunnen eveneens elektronisch worden geraadpleegd:

Aanvraag

• Aanvraag

Milieueffectbeoordelingsrapport (+ ontwerp van passende beoordeling en bijlagen, inclusief niet-technische samenvatting)

• Milieueffectbeoordelingsrapport
• Ontwerp passende beoordeling
• Bijlage_A_Bathymetrie
• Bijlage_B1_Situering MRP 2020-2026
• Bijlage_B2_Situering ontwerp MRP 2026-2034
• Bijlage_C_Beschermde gebieden
• Bijlage_D_Niet-technische samenvatting
• Bijlage_E_Non-technical summary

Iedere belanghebbende kan tot en met 26 december 2025 standpunten, opmerkingen en bezwaren overmaken aan de BMM, per brief of per email.

BMM
Vautierstraat 29, 1000 Brussel

bmm@naturalsciences.be

De 2025-editie van de North Atlantic Coast Guard Forum (NACGF) Summit vond plaats van 13 tot 16 oktober in Kopenhagen, Denemarken.

Juridische aspecten

Als eerste agendapunt werden de tools of systemen waarover we beschikken vanuit juridische hoek benaderd.

Hierbij werd onder meer gereflecteerd over de zogeheden shadow fleet, een netwerk van schepen of vaartuigen die verhullende tactieken gebruiken om sancties te vermijden, veiligheids- of milieuregelgeving te omzeilen, verzekeringskosten te ontduiken of andere illegale activiteiten te ontplooien.

Professor Kristina Siig (Professor of Martime Law and Law of the Sea, University of Southern Denmark) benadrukte het belang van het principe van “onschuldige doorvaart”. Het Verdrag van de Verenigde Naties inzake het recht van de zee (UNCLOS) bepaalt immers dat onschuldige doorvaart van schepen door territoriale wateren mogelijk moet zijn zolang deze geen bedreiging vormen voor de vrede, orde of veiligheid van de betreffende kuststaat.

Ook een aantal recente maritieme incidenten werden geanalyseerd. Welke wetgeving was van toepassing? En vooral: hoe kunnen we in de toekomst beter anticiperen en reageren?

Feedback van werkgroepen

Op meer operationeel-technisch vlak wordt op de Summit steeds een terugkoppeling voorzien door de voorzitters van de verschillende expertgroepen. Deze kwamen in mei 2025 samen in het Deense Aalborg, en rapporteerden nu over de belangrijkste bevindingen, nieuwe technieken en trends.

Er werd ook dieper ingegaan op de aanpak van recente incidenten zoals die met de de Solong en de Stena Immaculate en dat met de MSC Baltic III.

Deense expertise

Denemarken beschikt over verschillende systemen die zij integreren om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de activiteiten boven hun wateren. Hun langetermijnvisie wordt onderbouwd door een systematische opleiding van alle medewerkers binnen de kustwacht, zodat zij vlot kunnen werken met de Europese datasystemen. Sinds de start van dit initiatief in 2017 zijn inmiddels meer dan 600 medewerkers opgeleid. Denemarken maakt onder andere gebruik van de RPAS-dienst (Remotely Piloted Aircraft System) van het European Maritime Safety Agency (EMSA) en heeft een eigen handboek opgesteld voor het operationeel gebruik ervan.

Het afgelopen jaar werden in Deense wateren ook enkele saildrones getest. Vier drones werden gelijktijdig ingezet en aangestuurd door slechts één operator aan wal. Ze bleken bijzonder goed bestand tegen de grillige weersomstandigheden en doorstonden zelfs een orkaan van categorie 5. Dit project, uitgevoerd door een private onderneming, is een mooi voorbeeld van een succesvolle samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven, met als doel kennisopbouw en marktverkenning.

Samenwerking en overdracht

Daarnaast werkten alle deelnemende lidstaten het afgelopen jaar samen aan een thematic paper rond het thema “Safety and Security in Windmill Parcs”. Ook België heeft hier ervaring in en werkte eraan mee.

Tot slot werd het voorzitterschap van de NACGF tijdens de afsluitende sessie officieel overgedragen aan IJsland.

De Wetenschappelijke Dienst “Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee (BMM)” van het Instituut voor Natuurwetenschappen is partner in de Belgische Kustwachtsamenwerking, en volgt de ontwikkelingen besproken tijdens de NACGF Summit mee op de voet.

Ter gelegenheid van haar 160ste verjaardag organiseert de Italiaanse kustwacht dit jaar drie prestigieuze bijeenkomsten te Rome: de plenaire conferentie van het ECGFF (European Coast Guard Functions Forum), het MCGFF (Mediterranean Coast Guard Forum) en de GCGS (Global Coast Guard Summit).

De voorzitters van het beleidsorgaan Kustwacht, Piet Pieters en Nathalie Balcaen, vertegenwoordigen de 17 kustwachtpartners, waaronder ook de wetenschappelijke dienst ‘Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee (BMM) van het Instituut voor Natuurwetenschappen, en worden ondersteund door secretaris Eefje Deweer.

Ocean Pact

Een krachtige boodschap kwam van D.C. Charlina Vitcheva van de Europese Commissie (DG MARE): “Keeping our seas clean, safe and secure is our common objective, because the Ocean is a vital component of our planet.”

Ze verwees naar het ‘EU Ocean Pact’, voorgesteld door Ursula von der Leyen in juni 2025 in Nice. Dankzij haar inzet kreeg het pact een prominente plaats op de politieke agenda. Binnen dit pact wordt maritieme veiligheid beschouwd als het fundament voor de zes andere pijlers. Zonder veilige zeeën zijn duurzame economische ontwikkeling, milieubescherming en internationale samenwerking immers niet mogelijk.

Technologische vooruitgang en juridische uitdagingen

In de namiddag vond een rondetafelgesprek plaats met vertegenwoordigers van de Europese Commissie en drie agentschappen. De discussie draaide rond toekomstige uitdagingen en de integratie van nieuwe technologieën zoals RPAS (drones), MASS (autonome schepen) en AI-gebaseerde tools, evenals de bijbehorende wetgeving.

Er werd benadrukt hoe kleine stappen tot grote vooruitgang leiden. Wat enkele jaren geleden nog ondenkbaar was, zoals het inzetten van drones bij regionale operaties, is vandaag al realiteit op meerdere locaties. Maar er is nog veel werk, in het nieuwere segment van onderwaterdrones is er nog veel marge voor verdere ontwikkeling.

België als voorbeeld

België werd meermaals positief aangehaald binnen het ECGFF, onder andere als voorbeeld in de Multipurpose Maritime Operation, het EU Exchange Program, de Greening Award (waar het Belgische programma voor luchttoezicht in 2024 nog werd bekroond met de ‘Special Commendation for Sustainable Impact’), en het Oliviaproject.

Internationale samenwerking in opleidingen voor kustwachtmedewerkers

De Belgische delegatie werd uitgenodigd om het Mediterranean Coast guard forum als waarnemer bij te wonen, wat een waardevolle inkijk bood in de internationale inspanningen met betrekking tot organisatie van opleidingen.

Een eerste onderdeel van het forum was de presentatie van opleidingsprogramma’s van gerenommeerde instellingen zoals de World Maritime University (WMU) in Zweden, het International Maritime Law Institute (IMLI) in Malta, de World Wide Academy van de International Organization for Marine Aids to Navigation (IALA), en de International Labour Organization (ILO). Deze instellingen bieden gespecialiseerde opleidingen aan die gericht zijn op maritieme veiligheid, wetgeving en navigatiehulpmiddelen.

In een tweede luik van het forum werd gefocust op internationale en Europese capaciteitsopbouwprogramma’s in niet Europese landen zoals Somalië, Libië, Egypte en Libanon. Deze programma’s zijn erop gericht om lokale kustwachtstructuren te versterken en duurzame samenwerking te bevorderen.

Tot slot werden ook meer technische opleidingen voorgesteld. Zo presenteerde de Italiaanse Kustwacht haar trainingsprogramma voor ‘rescue swimmers’ en  SASEMAR, opleidingscentrum in Spanje gaf toelichting bij de opleiding van VTS/VTMS-personeel.  EMSA stelde haar opleiding voor sulphur emission control area (SECA) -inspecteurs voor, aangezien de middellandse zee sinds 1 mei 2025 onderhevig is aan striktere regelgeving. Voorgemelde initiatieven streven naar uniforme standaarden en geharmoniseerde curricula, zodat gecertificeerde professionals efficiënt kunnen opereren binnen een internationale maritieme context.

Internationale samenwerking voor een gezonde en veilige oceaan

Tijdens de Global Coastguard Summit kwamen maar liefst 110 delegaties van over de hele wereld samen om te spreken over de toekomst van onze oceanen. Onder het thema ‘Ocean Health and Safety: From Prevention to Response’ werd duidelijk dat decarbonisatie geen doel op zich is, maar een middel om onze ecologische voetafdruk te verkleinen. Het belang van het ratificeren van het HNS-verdrag werd benadrukt, vooral gezien die opkomst van nieuwe brandstoffen. Vertegenwoordigers uit de technologie- en verzekeringssector onderstreepten dat we gezamenlijke belangen hebben en dat samenwerking essentieel is. Een bijzonder moment was de toespraak van de Italiaanse premier, Meloni. Zij stelt dat er geen andere keuze is dan over te gaan tot onmiddellijke actie om de maritieme uitdagingen van vandaag en morgen aan te pakken.

Innovatie en bewustzijn in een complexe maritieme omgeving

De summit bood ook inzichten in Maritime Domain Awareness in een tijdperk van hybride dreigingen. Delegaties werden aangemoedigd om hun processen te blijven vernieuwen en aan te passen aan technologische vooruitgang. Canada presenteerde hun vloot met onder meer hybride vaartuigen, terwijl de VS liet zien hoe AI kan bijdragen aan snellere en effectievere zoek- en reddingsoperaties. Daarbij werd duidelijk dat technologische innovatie slechts één kant van de medaille is; culturele verandering binnen organisaties is minstens zo belangrijk. EFCA benadrukte het belang van samenwerking, efficiëntie en betrouwbare data, waarbij menselijke supervisie cruciaal blijft. Jordanië toonde hoe zij met drones en een nieuw operationeel centrum de Golf van Akaba bewaken en vissers registreren die geen radar of AIS gebruiken. Overal klonk dezelfde boodschap: kunstmatige intelligentie biedt enorme kansen, maar moet altijd in dienst staan van de missie – het redden van levens en het beschermen van onze maritieme domeinen.

Internationale samenwerking versterkt maritieme rechtshandhaving

Op de tweede dag van de Global Coastguard Summit stond de versterking van wetshandhavingscapaciteiten in het maritieme domein centraal. Bangladesh presenteerde een nationale en regionale AI-strategie om maritieme criminaliteit te bestrijden, waarbij technologie wordt ingezet voor veerkrachtige en toekomstgerichte oplossingen. Argentinië deelde haar aanpak voor veiligheid op zee, terwijl Kenia de nadruk legde op opleiding en operationele efficiëntie binnen haar kustwacht. Er werd ook stilgestaan bij d unieke uitdagingen van de Caribische regio en hoe deze een wereldwijde impact hebben. Uruguay koppelde maritieme rechtshandhaving aan klimaatverandering en oceaangezondheid, en benadrukte het belang van milieubescherming binnen hun kustwachtfuncties.

Best practices voor veiligheid op zee

De Turkse kustwacht toonde hoe onbemande luchtvaartuigen (UAV’s) worden ingezet voor rechtshandhaving, wat nieuwe kosten-efficiënte mogelijkheden biedt voor toezicht en interventie. Japan lichtte hun strategie toe die bestaat uit handhaving, coördinatie en internationale samenwerking. Denemarken gaf een overzicht van de thema’s die de laatste jaren behandeld werden tijdens het North Atlantic Forum. Tot slot presenteerde Australië de HACGAM (Heads of Asian Coast Guard agencies meeting) – strategie , door het opzetten van een gezamenlijke visie 2030. De sessies onderstreepten dat effectieve maritieme rechtshandhaving niet alleen draait om technologie, maar ook om gedeelde normen, opleiding en internationale solidariteit.

Een dwergvinvis van zo’n 6 meter raakte op 31 augustus vast in de ondiepten van de Baai van Heist. Strandredders en hulpdiensten hielden het dier urenlang nat in een ondiep bassin, en via een snel gegraven kanaal kon de walvis bij opkomend tij terug naar zee worden begeleid. Hoewel het dier nog twee keer naar ondiep water terugkeerde, slaagde men er telkens in het opnieuw dieper te begeleiden. Over de overlevingskans bleef echter twijfel bestaan.

Op zondag 31 augustus kwam een dwergvinvis (Balaenoptera acutorostrata) in de problemen voor de Belgische oostkust. Het dier kwam net voor de middag in de verraderlijke ondiepten van de Baai van Heist terecht, en bij afgaand tij kwam het helemaal droog te liggen.

Verminderen van de gewichtsdruk

De strandredders waren de hele middag in de weer om de onfortuinlijke dwergvinvis te redden. Ze bouwden een muurtje van zand rond het dier en hielden het nat in een ondiep zwembadje. Het is belangrijk dat een walvisachtige op het droge zoveel mogelijk ondersteund wordt om de druk van het eigen gewicht op de organen te verminderen. Zelfs een waterdiepte van amper 25 cm is beter dan gewoon droog liggen.

De dwergvinvis, ongeveer 6 m lang en vermoedelijk 4 ton zwaar, bleef er relatief rustig bij. Het dier was heel alert, de ogen draaiden voortdurend alle richtingen uit. Slechts af en toe sloeg het met de staart of opende het de muil, waarbij de perfect uitgelijnde crèmekleurige baleinen zichtbaar waren. De dwergvinvis leek overigens gezond: het dier leek goed doorvoed, de huid was perfect gaaf en droeg slechts weinig parasieten.

Het opkomend tij een handje helpen

Mariene biologen van het Instituut voor Natuurwetenschappen gaven advies over welke acties aangewezen waren. Met een bulldozer van de gemeente werd een kanaaltje gegraven: door het verdiepen van de kortste weg naar zee kon het dier bij opkomend tij sneller terug.

De strandredders bleven, samen met enkele brandweerlieden, een dierenarts en een aantal vrijwilligers, uren in het water staan, kniediep eerst, maar later bij stijgend water tot hun middel. Uiteindelijk konden ze rond 16u het dier door het uitgediepte kanaaltje naar dieper water begeleiden. Na ongeveer anderhalf uur een eind verder in zee heen en weer te hebben gezwommen keerde het echter tot tweemaal toe terug naar de kust. Telkens zwom de dwergvinvis zich opnieuw vast in ondiep water, maar kon men hem weer snel terugduwen. Het dier werd voor het laatst gezien tegen de avond.

Aanhoudende waakzaamheid

Kort na de laatste actie verdween het dier vlak bij de kust onder water. In de laatste uren voor het vallen van de nacht werd de dwergvinvis niet meer teruggezien. Ietwat vreemd, want van een walvisachtige die bij strandingen stress heeft ervaren en fysieke inspanningen leverde tijdens pogingen om los te geraken, wordt verwacht dat deze niet meteen diep wegduikt maar aan de oppervlakte blijft om regelmatig te komen ademen. Diep wegduiken is bovendien niet mogelijk in de ondiepe Baai van Heist.

Ingegeven door de herhaalde terugkeer van de dwergvinvis naar de kustwateren, maar ook met de mogelijkheid van een aanspoelend kadaver in gedachten, bleven de hulpdiensten en het Instituut voor Natuurwetenschappen ook in de daaropvolgende uren waakzaam. Op maandag 1 september, wanneer het kort na de middag reeds twee bijkomende keren laag tij was geweest en geen dwergvinvis meer werd aangetroffen – dood of levend, werd de laatste alertheid afgeblazen.

Geslaagde reddingsactie?

Hoewel 31 augustus voor de strandredders een prachtige afsluiter van het zomerseizoen was – een teambuilding om nooit te vergeten, en ook de vele anderen die meewerkten (waaronder brandweer, politie, technische dienst, de dierenarts en enkele vrijwilligers) een pluim verdienen, blijkt de vrees over het verdere lot van de Belgische dwergvinvis inmiddels gegrond.

Op vrijdagavond 5 september spoelde in Katwijk (Nederland) immers een dode dwergvinvis aan. Ook dit dier was ongeveer 6 m lang. Het bleek om een mannetje te gaan. Het kadaver werd naar de Universiteit Utrecht gebracht. Op basis van een gedetailleerde vergelijking van foto’s van de dwergvinvis van Heist en het kadaver van Katwijk konden de Nederlandse en Belgische onderzoekers besluiten dat het op beide locaties om hetzelfde dier ging. Onder meer een litteken op de linkerflank was daarbij doorslaggevend.

De conclusie werd versterkt met een reconstructie van het traject dat de dode dwergvinvis in de dagen voor het aanspoelen had afgelegd. Deze ‘terug-in-de-tijd’-simulatie, gebaseerd op een wetenschappelijk model waarin zeestromingen een sleutelrol spelen, werd uitgevoerd door het Instituut voor Natuurwetenschappen. Het model bracht de dwergvinvis opmerkelijk dicht bij de plek waar hij op 31 augustus voor het laatst werd gezien. Dit resultaat wijst er ook op dat het dier waarschijnlijk al kort na de laatste waarneming aan de Belgische kust stierf, aangezien een levende vinvis zich niet zomaar door de stromingen zou laten meevoeren.

 

Dwergvinvissen blijven zeldzaam bij ons. Voor een overzicht van de meest recente strandingen en waarnemingen in België verwijzen we naar het zeezoogdierenrapport 2024 en een webartikel over een jonge dwergvinvis die in 2024 aanspoelde in Oostende.

Het handhaven van een hoog niveau van paraatheid is essentieel voor alle partners van de Belgische Kustwacht bij het aanpakken van bedreigingen van mariene vervuiling.

Tijdens POLEX 2025, de nationale Belgische oefening ter bestrijding van mariene vervuiling die plaatsvond op 18 juni 2025, leverde het Instituut voor Natuurwetenschappen een belangrijke bijdrage met twee belangrijke middelen: 1) het luchttoezichtvliegtuig zorgde voor coördinatie en realtime monitoring van bovenaf, terwijl 2) modelsimulaties ontwikkeld door het Marine Forecasting Centre de besluitvorming op zee ondersteunden.

Deze capaciteiten vormden een aanvulling op het schip Interballast III (gecharterd door het Europees Agentschap voor Maritieme Veiligheid), de Belgische Kustwachtpartners en het Franse marineschip Argonaute in een gesimuleerd scenario van een olielozing nabij offshore windparken.

Door de combinatie van respons ter plaatse, satellietbeelden en wetenschappelijke input, droeg het KBIN bij aan het versterken van het situationeel bewustzijn en de responscoördinatie in deze complexe omgeving. Oefeningen zoals POLEX 2025 zijn cruciaal om ervoor te zorgen dat wetenschap en operationele capaciteit, wanneer nodig, samenwerken om het mariene milieu te beschermen.

POLEX 2025 maakte deel uit van de lopende Multipurpose Maritime Operation in België en Frankrijk en werd gecoördineerd door de Federale Overheidsdienst (FOD) Volksgezondheid. Meer gedetailleerde informatie over de oefening is te vinden in een nieuwsbericht op de website van de FOD Volksgezondheid.

Een jonge Klapmuts die op 21 augustus werd gefotografeerd op het strand van Oostende was het vijfde gedocumenteerde geval van deze noordelijke zeehond in België. Het dier werd echter pas de volgende dag herkend. Tegen die tijd had het al de zee weer opgezocht, om niet meer te worden teruggezien. Of toch?

Op donderdagavond 21 augustus fotografeerde een vaste bezoeker van de Oostendse stranden een jonge zeehond op de Oosteroever. Zeehonden zijn tegenwoordig geen zeldzaamheid aan onze kust. Ten westen van de Oostendse havenvaargeul ligt zelfs een vaste rustplaats waar zowel Gewone als Grijze zeehonden regelmatig te zien zijn. De waarnemer dacht dan ook dat hij een jonge Grijze zeehond had vastgelegd. Altijd leuk om tegen te komen, maar intussen dus niet meer uitzonderlijk.

Pas de volgende dag, toen de foto’s op sociale media circuleerden, werd duidelijk dat het om een veel zeldzamere soort ging: een jonge Klapmuts (Cystophora cristata), een zeehond uit de verre, ijskoude wateren van het hoge noorden. Het dier oogde gezond, maar ondanks zoektochten van natuurliefhebbers en specialisten van het Instituut voor Natuurweten-schappen werd het nadien niet meer teruggevonden. In welke richting de jonge Klapmuts zijn tocht vervolgde, en of hij nog terug zou opduiken, was op dat moment onbekend.

Wie is de Klapmuts?

De Klapmuts is een zeehond uit de Noordelijke Atlantische Oceaan en de Noordelijke IJszee, van Spitsbergen tot de oostkust van Canada. De grootste populaties komen voor tussen Groenland en Canada, met ook een belangrijke voortplantingszone nabij het vulkanische eiland Jan Mayen (Noorwegen).

Anders dan onze vertrouwde Gewone en Grijze zeehonden leeft de Klapmuts meestal verder van de kust, jaagt in diepere en koudere wateren en houdt zich vaak op bij drijvend pakijs. Jongen worden daar geboren tussen maart en mei. Hun zoogtijd is opmerkelijk kort, de kortste van alle zoogdieren. In amper vier dagen krijgen de pups zoveel vetrijke moedermelk binnen dat hun gewicht bijna verdubbelt. Daarna zijn ze zelfstandig en leggen ze al snel grote afstanden af in zee.

Jonge dieren zoals het Oostendse exemplaar hebben een blauwgrijze rug en een lichte buik, waardoor ze ook wel “blauwruggen” worden genoemd. Het typische klapmutskenmerk, een zwarte huidzak die volwassen mannetjes kunnen opblazen tot de grootte van hun kop, is bij jonge dieren nog niet zichtbaar.

Belgische Klapmutsen

Dat iemand op een zomerse avond zomaar een klapmuts kon fotograferen op een Belgisch strand, toont hoe verrassend de natuur soms kan zijn. Waarom dit jonge dier in Oostende opdook, blijft een raadsel. Het is verleidelijk te denken aan veranderingen in het noordelijke leefgebied, bijvoorbeeld door klimaatverandering, maar harde bewijzen ontbreken. Maar ook het tegendeel kan niet worden aangetoond.

Wat wel zeker is, is dat het niet de eerste keer is dat België bezoek krijgt van een Klapmuts. Eerdere waarnemingen dateren uit 1987, 1999, 2000 en 2003. De eerste was meteen de bijzonderste, een volwassen vrouwtje dat de Schelde was opgezwommen en eerst bij Gent werd gezien om later bij Doornik te worden gevangen. Ze werd ondergebracht in Zoo Antwerpen en vervolgens in Zeehondencentrum Pieterburen (Nederland), maar overleed snel.

In de andere drie gevallen ging het om jonge dieren: een mannetje in Heist (1999), een vrouwtje in Knokke (2000) en een mannetje in Middelkerke (2003). Ze waren allen verzwakt en werden opgevangen in SeaLife. Enkel het dier uit 1999 overleefde zijn zuidelijke avontuur en kon in januari 2000 weer worden vrijgelaten in de Noordzee.

Dat het doorgaans slecht afloopt voor jonge Klapmutsen die zo ver zuidelijk opduiken werd helaas ook geïllustreerd door het recente exemplaar in Oostende. Op 1 september dook deze immers weer op, ditmaal in het Nederlandse Rockanje. Na een observatieperiode van 24 uren werd het op 2 september opgevangen in het zeehondencentrum A Seal in Stellendam, waar het intussen ook overleed.

In het nieuwe rapport ‘Aangespoeld. Zeezoogdieren in België in 2024’ vat het Instituut voor Natuurwetenschappen de resultaten van het onderzoek van gestrande zeezoogdieren in België in 2024 samen. Er spoelden 36 Bruinvissen en 72 zeehonden aan, en een zeer jonge Dwergvinvis. Daarnaast geeft het rapport een overzicht van waarnemingen van opmerkelijke soorten, en ligt focus op enkele relevante evenementen.

Bruinvissen op het strand en in zee

In 2024 spoelden slechts 36 Bruinvissen aan in België. Dit aantal lag tijdens de voorbije 22 jaren enkel in 2023 lager (26). De toenemende trend in het aantal gestrande Bruinvissen, die zich inzette rond de eeuwwisseling, is het gevolg van een verschuiving van de populatie binnen de Noordzee waarbij de soort steeds meer het zuidelijke deel innam. De hoogste aantallen strandingen werden een tiental jaren geleden genoteerd.

Waarom het aantal strandende Bruinvissen sindsdien afnam is nog onduidelijk. Een analyse van de data verzameld tijdens luchtsurveys toonde alvast aan dat zich in 2024 relatief lage aantallen Bruinvissen bevonden in de Belgische wateren: in april, augustus en oktober ging het naar schatting om respectievelijk 5200, 1000 en 3300 dieren. In topjaren waren dat er soms drie tot vier keer meer. Een studie, samen met buurlanden, toonde aan dat Bruinvissen tot op relatief grote afstand verstoord werden door scheepvaart.

Zeehonden en Dwergvinvis

Strandgangers meldden in 2024 langs de Belgische kust een totaal van 72 dode zeehonden. Het ging om 34 Grijze en negen Gewone zeehonden, de andere konden niet tot op soort gebracht worden. Voor deze dieren gaat het om het tweede hoogste aantal uit de voorbije 30 jaren, een trend die het gevolg is van groeiende populaties in de ons omringende landen. Sealife verzorgde in 2024 anderzijds relatief weinig zeehonden: zes Grijze en drie Gewone.

De dwergvinvis die op 13 mei 2024 aanspoelde in Oostende was slechts 3,16 m lang en was dus piepjong. Het diertje heeft ongetwijfeld zijn moeder verloren en is verhongerd. Het ging om het enige aangespoelde zeezoogdier in 2024 dat geen Bruinvis of zeehond was. De auteurs maken van de gelegenheid gebruik om het verhaal te vertellen van twee dwergvinvissen die bij ons terechtkwamen in de 19^e eeuw.

Op zee werden, naast vele bruinvissen, een dode en twee levende Bultruggen, twee levende Dwergvinvissen, enkele Tuimelaars, een Gewone dolfijn en een groepje Witsnuitdolfijnen gezien.

Evenementen rond walvissen

In 2024 werden heel wat evenementen rond walvissen georganiseerd. Voor het centraal station in Antwerpen trok een levensgrote blauwe vinvis op 13 juni heel wat aandacht. Het dier werd er geplaatst om aandacht te vragen voor aanvaringen van walvissen door schepen.

Maar het was vooral in Koksijde dat heel wat te beleven viel: van 25 mei tot 15 september was er een Cabin Art festival met de walvis als centraal thema, en er was de heropening van het NAVIGO Nationaal Visserijmuseum op 7 september. Een nieuwe blikvanger in dat museum is het skelet van potvis Valentijn, in 1989 begraven in de poldergrond, en na meer dan 30 jaar opnieuw opgegraven.

Het nieuwe rapport ‘Aangespoeld. Zeezoogdieren in België in 2024’ is een uitgave van het Instituut voor Natuurwetenschappen. De voorgaande jaarrapporten (beschikbaar sinds 2014) kunnen hier worden gedownload.

Brussel, 19 juni 2025 – Het Anemoi-consortium verwelkomde belanghebbenden uit heel Europa voor een toegewijd evenement over chemische emissies gelinkt aan offshore windenergie in het Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN).

Tijdens de interactieve workshop kwamen deskundigen uit de industrie, beleid en milieuorganisaties bijeen. De focus lag op de huidige uitdagingen en toekomstige richtingen voor de regulering van chemische emissies van offshore infrastructuur voor hernieuwbare energie.

De OSPAR-commissie presenteerde geplande beleidsmaatregelen op regionaal niveau met betrekking tot gevaarlijke stoffen uit hernieuwbare energiebronnen op zee in het noordoostelijke deel van de Atlantische Oceaan.

European Energy deelde het standpunt van de industrie en gaf reflecties op de huidige praktijken en milieuverantwoordelijkheden.

Het ANEMOI-projectteam presenteerde tussentijdse onderzoeksresultaten, waaronder:

• • De identificatie en distributie van chemische stoffen die verband houden met offshore windparken
  • Mogelijke effecten op mariene organismen en aquacultuurproducten
  • Mogelijkheden voor reductiemaatregelen om milieurisico’s te minimaliseren

Het evenement bood een waardevolle impuls aan de uitwisseling van ideeën en droeg bij aan een beter geïnformeerde en meer samenwerkende aanpak voor het beschermen van het mariene milieu, nu offshore hernieuwbare energie steeds populairder wordt.

Het Anemoi-project wordt gefinancierd door het Interreg Noordzeeprogramma, met cofinanciering van Provincie West-Vlaanderen (België) en VLAIO (België), en wordt gecoördineerd door het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO, België). Partners zijn het Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN), POM West-Vlaanderen, Universiteit Antwerpen (België), SINTEF Ocean (Noorwegen), DTU Wind (Denemarken), NIOZ (Nederland), Ifremer (Frankrijk), BSH, Hereon en TU Braunschweig (Duitsland).

Voor meer informatie over het ANEMOI-project en de komende activiteiten kunt u de projectwebsite, het kick-offnieuwsbericht en het LinkedIn-profiel van het project bezoeken.

Offshore windparken trekken een divers zeeleven aan. Nieuw onderzoek laat zien dat de fauna die de windturbines koloniseert ook invloed heeft op het voedselweb in zee. Vooral de toename van suspensie-voeders – zoals mosselen, vlokreeftjes en anemonen, die voedseldeeltjes uit het water halen – helpt om koolstof sneller en directer door te geven in het voedselweb.

De offshore windsector zal blijven uitbreiden om de EU-doelstellingen voor CO₂-reductie te helpen behalen. Hoewel we al veel weten over de impact van offshore windparken op de lokale biodiversiteit, blijft de centrale vraag wat deze veranderingen betekenen voor het functioneren van mariene ecosystemen in hun geheel.

“We verzamelden een heleboel stalen in het Belgische deel van de Noordzee en daarbuiten om de voedselwebben van natuurlijke en kunstmatige habitats te modelleren”, zegt Emil De Borger (Universiteit Gent & NIOZ), hoofdonderzoeker van de studie. “Dit stelde ons in staat om gedetailleerd te onderzoeken hoe deze systemen functioneren, en om de ecologische processen van zachte sedimenten te vergelijken met die rond windturbines.”

Jan Vanaverbeke (UGent & Instituut voor Natuurwetenschappen), co-auteur van de nieuwe studie, benadrukt nog een belangrijk punt: “Tot nu toe waren de meeste studies naar voedselwebben in offshore windparken gebaseerd op gesimuleerde omgevingen. Met andere woorden, windparken die enkel in wetenschappelijke modellen bestaan. Wij kozen voor een andere aanpak. Ons doel was om modellen van voedselwebben te ontwikkelen op basis van de werkelijkheid, met behulp van gegevens die verzameld zijn in echte, operationele windparken.”

De onderzoekers gebruikten stabiele-isotopenanalyse en modellen om te achterhalen en meten hoe koolstof en energie door het voedselweb bewegen, van plankton tot vis. De resultaten lieten opvallende verschillen zien tussen natuurlijke zandbodems en offshore windparken.

Windparken als hotspots voor biodiversiteit

De studie bevestigt dat kunstmatige rifstructuren zoals offshore windparken inderdaad soortenrijk zijn in vergelijking met omliggende habitats met een zachte bodem. Veel van deze soorten komen maar in een erg lage biomassa voor wanneer dit wordt geëxtrapoleerd naar de schaal van het offshore windpark, waar veel “lege ruimte” tussen de turbines is.

De echte ecologische game-changer is de sterke toename van suspensievoeders. Dat zijn organismen zoals mosselen, vlokreeftjes en anemonen die zich aan de harde oppervlakken van de turbines hechten en zich voeden door organische deeltjes rechtstreeks uit de waterkolom te halen. De turbines bevorderen in het voedselweb een directere opname van de koolstof en de energie die in de voedseldeeltjes opgeslagen zitten. Op zandige zeebodems doen koolstof en energie er vaak langer over om opgenomen te worden.

“Deze suspensievoeders werken als biologische pompen”, legt De Borger uit. “Ze nemen koolstofrijke deeltjes uit het water op, verwerken ze en verrijken het omringende sediment met organisch materiaal. Die afzetting vormt op zijn beurt voedsel voor bodembewoners, waardoor nieuwe voedselmogelijkheden ontstaan ​​in een verder energiearme omgeving. Het zijn deze talrijke interacties tussen een diverse soortengemeenschap die leiden tot de hoge productiviteit van het nieuwe voedselweb.”

Veranderingen in het dieet van vissen

Een van de opmerkelijke bevindingen van de studie heeft betrekking op het dieet van vissen in en rond windparken. Veldobservaties bevestigen eerder onderzoek dat suggereert dat sommige vissoorten hun dieet verschuiven naar prooien die bijzonder overvloedig aanwezig zijn in de buurt van turbines.

“Dit ondersteunt het idee dat offshore windparken niet alleen fysieke structuren zijn”, aldus coauteur Ulrike Braeckman (Universiteit Gent & Instituut voor Natuurwetenschappen). “Ze beïnvloeden actief het gedrag van soorten, waaronder de relatie tussen roofdier en prooi. Sommige vissen profiteren duidelijk van de geconcentreerde voedselbronnen die door de turbines ontstaan. Het is een geconstrueerd ecosysteem dat inwerkt op natuurlijke processen.”

Inzicht in deze veranderingen in voedselwebben is cruciaal, niet alleen voor wetenschappelijke kennis, maar ook voor praktisch beheer. “Voedselwebben vertellen ons over de stabiliteit van ecosystemen, over biodiversiteit en zelfs over onze voedselvoorziening en koolstofbalans”, voegt Jan Vanaverbeke eraan toe. “Naarmate we de capaciteit van offshore windenergie blijven vergroten, moeten we begrijpen hoe deze systemen functioneren, zowel om het zeeleven te beschermen als om de oceanen duurzaam te beheren.”

Hernieuwbare energie en ecosysteembeheer

De studie onderstreept het belang van het integreren van ecologische inzichten in de planning, bouw en monitoring van projecten voor hernieuwbare energie. Nu Europa zich haast om zijn offshore windenergiecapaciteit uit te breiden om klimaatdoelstellingen te halen, bieden deze bevindingen waardevolle richtlijnen om de impact op het mariene milieu in evenwicht te houden met het duurzame doel van de productie van offshore windenergie.

De onderzoekers pleiten voor een breder gebruik van modellen die zijn gebaseerd op echte ecosystemen en geven aan dat monitoring op lange termijn noodzakelijk is om veranderingen in de dynamiek van voedselwebben en biodiversiteit in de loop der tijd te volgen en begrijpen. “Ons werk toont aan dat windparken bepaalde ecologische paden kunnen versterken, maar het is essentieel om te begrijpen welke  en hoe ze het bredere systeem beïnvloeden”, aldus Emil De Borger.

 

De studie “Offshore wind farms modify coastal food web dynamics by enhancing suspension feeder pathways“ is vrij beschikbaar en werd gepubliceerd in Communications Earth & Environment door een multidisciplinair team van mariene onderzoekers van de Universiteit Gent (Onderzoeksgroep Mariene Biologie) en mariene instituten uit België en Nederland (Instituut voor Natuur-wetenschappen; Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek – ILVO; Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee – NIOZ; Wageningen Marine Research).