Auteur: Didier Vangeluwe

Maandag 8 februari. Het vriest hier op de grens tussen Europa en Turkije. Vogels werden de hele dag geteld in het Evros Delta Nationaal Park: watervogels – zwanen, ganzen, eenden, steltlopers en meeuwen – en overwinterende roofvogels. Zo werden twee Zeearenden, twee Keizerarenden, een twintigtal Bastaardarenden, een zestigtal Buizerds en evenveel Bruine Kiekendieven, één Slechtvalk, een vijftiental Torenvalken, een twaalftal Sperwers gespot. En geen spoor meer van de twee Ruigpootbuizerds die we eergisteren zagen.

Maar we zijn nog altijd vooral op zoek naar Kleine Zwanen. Om 16.00 uur arriveerden ze op hun slaapplaats en konden ze goed waargenomen worden vanaf de dam tussen de lagune van Drana en het Dimitriades-moeras. Zeven knobbelzwanen dobberden slaperig in het midden van het water terwijl vrijdag op die plek nog tot 8.500 zwanen (van drie verschillende soorten) kwamen slapen. Er was geen beweging tot rond 17.15 uur, het moment waarop de jonge Keizersarend, die we ’s ochtends al hadden waargenomen, over het gebied vloog in de richting van zijn slaapplek in de Loutros-heuvels. 17.30 uur, aankomst van de eerste 8 Kleine Zwanen. De volgende 12 arriveren om 17.35 uur. 17.46 uur: het regent Rosse Casarca’s. 17.58 uur: een groep van 28 Kleine Zwanen komt langzaam tot rust op het water. 18.08 uur: het is volledig donker dus we stoppen de telling. 48 Kleine Zwanen in totaal. Gisteren waren ze nog met z’n 1.240, eergisteren met 1.400 en vorige vrijdag met 8.400! Zijn de Kleine Zwanen die overwinteren in de Evros Delta begonnen met hun voorjaarstrek naar de toendra van Siberië?

De gegevens van 854X, die tijdens een expeditie in Yamal (Rusland) werd uitgerust met een GPS-zendertje, geven meer inzicht in het verschil in aantal. Zijn positie om 02.00 uur ’s morgens laat zien dat er in de Evros Delta meer dan één slaapplaats is. Tussen 12 december 2015, de dag van zijn aankomst in Griekenland, en 12 januari 2016, had 854X 8 verschillende slaapplaatsen: 4 in Griekenland en 4 in Turkije. Tijdens de eerste maand, sliep hij 23 keer in Griekenland en 8 keer in Turkije. Er is dus per nacht een duidelijke variatie in de verdeling van de zwanen over de slaapplaatsen. Waarom weten we niet, maar het weer een belangrijke rol moet spelen. Dit is één uitleg voor de variaties in de tellingen.

Een andere parameter is de timing van het vertrek uit de foerageergebieden. GPS-locaties van 854X en veldwaarnemingen wijzen erop dat de vogels vrijwel uitsluitend foerageren in het Turkse deel van de Delta. De komende dagen gaan we die foerageergebieden bezoeken.

Vandaag was 854X nog in Turkije om 19.00 uur. Om 18.10 uur was de zon al onder, dus is hij in het donker op de slaapplaats aangekomen. Hij werd dus niet geteld. Gisteren, 7 februari, werd 854X om 19.00 uur 7 km ten oosten van de slaapplaats aan het moeras van Dimitriades gelokaliseerd. Hij was hoogstwaarschijnlijk in vlucht op dat moment. Eergisteren was hij nog in Turkije om 18.00 uur en in Dimitriades om 19:00 uur. Hij keerde eerder terug, maar kwam toch in het donker aan. Op 5 februari is het verhaal al bekend: 854X en duizenden soortgenoten zijn de hele dag in de slaapplaats gebleven. Ze zijn helemaal niet gaan foerageren. Maar dat hielp niet om de kleine zwaan met de opmerkelijke gele halsband terug te vinden.

De weersomstandigheden zijn snel veranderd in de Evros Delta; dat komt wel meer voor. Sinds gisterenavond waait de wind noord noordoost met windstoten tot 70 km/u. Het regende de hele nacht en een deel van de dag. Zowel aan de Turkse als aan de Griekse kant zijn de toppen van de heuvels bedekt met sneeuw en de temperatuur is ongeveer 3-4 ° C

De positie van de Kleine Zwaan 854x uitgerust met een GPS/GSM zender, die we elk uur krijgen, toont aan dat hij de lagune waarop hij de vorige nacht heeft geslapen, niet heeft verlaten. Hij is dus niet aan de andere kant van de vallei, in Turkije, gaan foerageren. Wat doet deze zwaan elke dag sinds zijn aankomst in de Delta. Is er iets gebeurd? Of zal hij, zoals verwacht, de rol van “getuige-zwaan” spelen die ons toelaat om bredere fenomenen op te sporen?

16u00 we rijden richting de Drana lagune en het moerasgebied van Dimitriades om te zien wat daar gebeurt. De weg is bijzonder modderig, maar het gaat. Na enkele km is het spektakel uniek: we komen tegen een zee van zwanen. De meeste hebben verbergen de kop in het verenkleed. Sommige dobberen op het water, maar wel dicht tegen de kust om te voorkomen dat ze door de golven worden meegesleurd. Andere zitten op het droge, op de bovenste delen van de kwelder. Ze zitten meestal neer om zo weinig mogelijk weerstand tegen de windstoten te moeten bieden. Het is een uniek spektakel, zo veel zwanen in dergelijke omstandigheden, en dat in natuurlijke biotopen.

Wij schatten het aantal Kleine Zwanen op 8400 individuen. Hieraan moeten nog een honderdtal Wilde Zwanen en een vijftigtal Knobbelzwanen toegevoegd worden. Het is een nieuw maximum voor de site. Maar wat gebeurt er in de Evros Delta? Van waar komen deze Kleine Zwanen? Van Yamal zoals 854X met zijn zender of van andere delen van de toendra van Siberië? Russische collega’s hebben bijzondere aandacht voor de resultaten. De Kleine Zwaan is immers een endemische broedvogel van Rusland en geniet alle aandacht van de autoriteiten en de wetenschappers die verantwoordelijk zijn voor het behoud van de natuur in de Russische Federatie.

Door het steeds opnieuw observeren van deze enorme groep zwanen, wordt onze aandacht getrokken door een exemplaar dat zich ondanks de sterke wind aan te poetsen is. Hij strekt zijn nek glad, of liever gezegd hij probeert om zijn veren glad te strijken. Hij is gemerkt met een gele halsband met een code die identificatie op afstand toelaat. Het is al de vierde zo gemerkte Kleine Zwaan die we in de Evros delta observeren. Het betreft zeker een vogel die in Nederland door collega’s van het Nederlands Instituut voor Ecologie geringd werd. Ondanks onze inspanningen, hebben we hebben de code niet kunnen lezen: we zijn niet dichter dan 750 meter van de zwaan kunnen komen en er is minder en minder licht met de avond die valt. En bovendien trillen de telescopen met de wind. We zullen morgen het opnieuw proberen !

5100, 5300, misschien zelfs 6000! Het is het aantal Kleine Zwanen die in de afgelopen dagen werd geteld door de ornithologen die voor het Evros Delta National Park in Griekenland werken. Het vorige record was circa 4500 individuen en dateert van de twee voorgaande winters. Het aantal in Griekenland overwinterende Kleine Zwanen groeit dus nog steeds, terwijl op hetzelfde moment de aantallen waargenomen in de traditionele gebieden rond het zuiden van de Noordzee op hun laagst zijn.

Het is geen gemakkelijke taak om de zwanen in het Evros-gebied te tellen. De delta ligt tussen Griekenland en Turkije, waardoor het moeilijk is om gecoördineerde tellingen te organiseren. Bovendien is er geen team van lokale ornithologen aan de Turkse kant. Ook is een deel van de delta onder militaire controle en mag ze dus alleen onder stikte en tijdelijke voorwaarden bezocht worden. Het is ook geen kleine site! We spreken van een zone van ongeveer 350 km² waarvan een deel ontoegankelijk is wanneer de rivier zo belangrijk is dat een deel overstroomt. Ten slotte zijn de Kleine Zwanen niet de enige vertegenwoordigers van hun genus die in de Evros Delta overwinteren. Er zijn ook duizenden Knobbelzwanen (afkomstig van de steppe van Oekraïne en zuid-Rusland) en Wilde Zwanen (waarschijnlijk afkomstig uit de taiga van Siberië). De tellingen zijn dan ook vaak traag en het is moeilijk om onderscheid te maken tussen de drie soorten. Maar het Griekse team is bijzonder ervaren. Ze tellen één keer per week tijdens de dag en één keer om de twee weken bij de slaapplaats in de avond.

De volgende tien dagen zullen Griekse en Belgische teams in de Delta samenwerken om het gedrag van de zwanen te bestuderen, hun verspreiding tussen de verschillende lagunes te observeren, demografische gegevens te verzamelen door het bepalen van de proportie jongen en de gemiddelde familiegrootte. Het doel is ook om te gaan kijken naar elke site waar de Kleine Zwaan 854x, die in de toendra van Yamal (Siberië) werd uitgerust met een GPS-zender op 14/07/2015, werd gelokaliseerd. De zwaan 854x was op 12/12/2015 om 12:00u in de Evros Delta aangekomen. Dit zal helpen om de habitats die door deze “getuige zwaan” worden gebruikt nauwkeurig te bepalen en om hun relatieve belang te calculeren. Met deze nuttige gegevens kunnen, indien nodig, passende maatregelen genomen worden voor de instandhouding van de soort in de Evros. Vanaf nu wordt het interval van de GPS-lokalisaties op 1 uur vastgesteld zodat nog meer nauwkeurige gegevens in de komende dagen verzameld kunnen worden. Deze procedure zal beperkt zijn in de tijd, want het kost natuurlijk meer energie en zo zou de batterij op zonne-energie kunnen leeglopen.

De zon schijnt vandaag in de Evros, de temperatuur varieert overdag tussen 10-15 °C. Het blijkt dat bijna alle Kleine Zwanen naar Turkije zijn gegaan om te eten. Bovendien zijn ze deze avond pas na de duisternis terug bij de slaapplaatsen aan de Griekse kant aangekomen. Nauwelijks 150 individuen konden worden geteld. Wel spectaculaire: om 16u48 en daarna om 17u11 hoorden we een oorverdovend gebrul dat betekende dat twee groepen van in totaal 4500 Rosse Casarcas zijn aangekomen om in de moerassen net ten zuiden van de lagune van Drana te gaan slapen. Dit gebeurt in de Evros Delta , en op Europees niveau, alleen in de Evros Delta!

Morgen om 06:30, voor zonsopgang, gaan we terug te plaatste om te zien of de zwanen goed zijn aangekomen en indien mogelijk proberen we ook om 854x te observeren!

De Kleine Zwaan is echt een mooie vogel: elegant en sierlijk. Zijn sociaal gedrag is fascinerend om te observeren. Beide ouders zorgen voor hun jong gedurende ongeveer een jaar en ze trekken en overwinteren samen. De relaties tussen volwassen zwanen zijn complex. Ze communiceren vaak met elkaar met zeer melodieus roepen.

Ze intimideren elkaar, openen hun vleugels, verlengen hun nek, … Periodes van voeding en rust worden afgewisseld. Van op afstand, in de polders van Vlaanderen of in Nederland, zien ze eruit als zuiver witte vlokken. Maar in de avondvliegen ze in goed gestructureerde vlucht naar hun slaapplaats ergens op een groot water, soms op tientallen kilometers van hun foerageergebied. Overdag zijn ze (relatief) tolerant voor menselijke activiteiten, maar s‘avonds zijn ze erg op hun hoede en proberen ze zich te beschermen tegen landroofdieren door te vluchten naar het water.

Een idyllische situatie? Niet echt. Het aantal Kleine Zwanen dat overwintert in de regio van de Noordzee (van Oost naar West in Polen, Duitsland, Denemarken, Duitsland, Nederland, België, Britse Eilanden) daalde met 30 % tussen de winter 1994- 1995 en de winter 2009-2010. De gegevens van de laatste uitgebreide telling (in januari 2015) zijn nog niet beschikbaar maar het lijkt erop dat de negatieve trend zich zal voortzetten.

Wat zijn de redenen voor deze daling die als catastrofistisch kan worden omschreven? We weten het niet. Maar er werd wel een aantal verontrustende feiten geconstateerd: Kleine Zwanen die in de regio van de Noordzee overwinteren, hebben weinig jongen in vergelijking met de populaties die in China en Griekenland overwinteren. Over de laatste 10 winters, is de gemiddelde proportie van jonge zwanen10,4%, met een maximum van 16,6% tijdens de winter 2012/2013 en een minimum van 4,7% (dat is heel weinig!) in de winter 2007/2008. Deze gegevens werden grotendeels verzameld door honderden vrijwillige ornithologen die de zwanen elke winter observeren en tellen. Bovendien, deden de Britse ornithologen van de beroemde Wildfowl & Wetland Trust een uitdagende bevinding. Sinds 2000 hebben ze van 47 Kleine Zwanen röntgenfoto’s gemaakt tijdens ringacties uitgevoerd in Engeland. 22,7% onder hen bevatte lood van jachtgeweren. Dit suggereert dat ondanks hun status als een strikt beschermde soort in de Europese Unie en Rusland, wordende Kleine Zwanen nog regelmatig gestroopt. Verder, en dit zijn observaties van de Nederlandse ornithologen van het Instituut voor Ecologie van Wageningen, zien we dat Kleine Zwanen in de afgelopen winters regelmatig van voedseltype veranderden, voedseltypes die gekoppeld zijn aan menselijke activiteiten: weiden, bieten, aardappelen, maïsstoppels. Is dit gedrag een indicatie van een instabiele situatie, ongunstig voor zwanen? De studies worden voortgezet. En dan is er nog de geleidelijke maar snelle aankomst van duizenden Kleine Zwanen in de Evros Delta in Griekenland. Is dit het gevolg van de afname in de Noordzee-regio? Kunnen we spreken van een populatieverschuiving? Is dit goed of slecht nieuws?

Deze uitdagingen proberen de Belgische, Russische en Griekse partners van dit programma (zo snel mogelijk!) te begrijpen.

Het doel van dit onderzoeksprogramma is om te begrijpen hoe en waarom, binnen een paar jaar, duizenden Kleine Zwanen besloten hebben in de Evros Delta te overwinteren. Verder hopen we te begrijpen waarom de populatie van de Kleine Zwaan, die in de zuidelijke regio van de Noordzee overwintert, sinds 15 jaar dalende is. De eerste resultaten zijn … totaal onverwacht!

De GPS locaties worden om de drie uur doorgestuurd door de zenders van de Kleine Zwanen die geringd werden op het Yamal-schiereiland in augustus 2015. Deze locaties kunnen bekeken worden door in te loggen op de geografische applicatie waarvoor de link zich boven dit bericht bevindt.

De eerste twee Kleine Zwanen verlieten de toendra van Yamal op 11/09/2015. Beide zwanen 843X en 854X zijn onvolwassen mannen. De volgende drie zijn naar het zuiden getrokken op 14, 19 en 22 september. Van de zesde zwaan, 801X, hebben we nog geen enkele transmissie gekregen. Gaat het om een technisch probleem? Is de zender verloren gegaan in een gebied buiten het GSM-netwerk? Werd de Zwaan door een Zeearend aangevallen? Elke hypothese is mogelijk.

De vijf zwanen migreerden afzonderlijk, ondanks dat ze in dezelfde regio en voor een deel in dezelfde groep werden geringd. Ze trokken allemaal naar het zuiden en vlogen over de taiga. Maar wanneer ze in de regio’s van Omsk en Novosibirsk aankwamen, veranderden de zwanen 820X, 832X en 865X van richting, en trokken ze naar het oosten.

Tussen 30/09/2015 en 05/10/2015, zijn de drie zwanen op het Ubinskoye-meer geland. Dit wetland is gelegen op 200 km van de stad Novosibirsk en 1650 km van de monding van de Yuribey. Na een paar uur of een paar dagen rust, vertrokken de drie zwanen richting oosten-zuidoosten, en vlogen over Chakassië en het Altaï-gebergte. De zwaan 865X is de eerste die de grens tussen Rusland en Mongolië overstak. Maar hij landde al snel op het Uvsnur-meer waar hij twee dagen verbleef. Nadien vloog hij weer naar het noorden over de Russische grens naar een meer (op 1200 m hoogte) nabij de stad Kak. Hij bleef daar 12 dagen. Op 28/10/015, in de vroege ochtend, reisde hij 3150 km in drie dagen om de buitenwijken van Shanghai, China te bereiken! Dit is ONGELOOFLIJK! Na enige aarzeling, bereikte hij op 01/11/2015het Poyang-meer, één van de grootste overwinteringsgebieden voor watervogels in China met 3500km² oppervlakte en meer dan 500.000 watervogels tijdens de winter waaronder tienduizenden Kleine Zwanen. Tot nu toe werd gedacht dat deze vogels afkomstig waren vanuit Oost-Siberië, en niet vanuit Yamal dat aan de grens met Europa ligt. De zwaan 865X heeft bijna 6500 km afgelegd in vijf weken. Op 26/11/2015, werd hij vergezeld door de zwanen 820X en 832X. Driemaal ongelooflijk.

Twee andere zwanen gaven regelmatig hun positie door. Ze bleven ten zuiden van de taiga vliegen naar de steppen van Noord-Kazachstan. De zwaan 843X deed er 1 week over. Hij stopte op 18/09/2015 op een klein meer en nadien op een ander, waar hij er tot 17/10/2015 verbleef. De vlucht was van korte duur want de volgende dag vloog hij naar een meer gelegen op 270 km ten westen van het vorige. Ten westen! Dus in de tegengestelde richting van de drie zwanen die naar China trokken! De zwaan 854X volgde dezelfde weg. Hij stopte tussen 5 en 21/10/2015, op minder dan 100 km van zwaan 843X. Hij verliet het Akpas-meer richting westen en vloog naar het zuidwesten naar de Kaspische Zee. Na een stop van minder dan 6 uur aan de delta van de Wolga, vlakbij Astrakan, ging hij rechtsreeks naar het noordwesten. Tijdens de route vloog hij, zonder te stoppen, over de moerassen van Kumo Manych waar alle Roodhalsganzen die we vorige zomers in de Siberische toendra hadden uitgerust met zender, verbleven. Op 23/10/2015 om 11:00, landde 854X op de liman van Beisug aan de oostelijke kust van de Zee van Azov.

In minder dan 48 uur reisde 854X 2300 km. Wat zal hij nu doen? Verder trekken naar het westen om de Evros Delta en de Middellandse Zee te bereiken? En daar overwinteren? Beide locaties zijn op 1100 km afstand gelegen. We hebben te maken met een volledig nieuwe situatie! 843X zal ons waarschijnlijk toelaten om de nieuwe trekroute die de toendra van Siberië tot de Evros Delta verbindt, te ontdekken. 820X, 832X en 865X bevinden zich in China, op een meer langs de Jangtse-rivier. Niemand had waarschijnlijk ooit kunnen denken dat de Kleine Zwaan van de toendra van Yamal met China was verbonden. Kleine Zwanen van dezelfde groep, op dezelfde plaats en op hetzelfde moment geringd, overwinteren in wetlands die 7100 km van elkaar verwijderd zijn.

De geografische toepassing i.v.m. de reis van de met GPS/ GSM-zender uitgeruste Kleine Zwanen op het schiereiland Yamal, werd ontworpen door Philippe Vandevondelee en Yves Tassin van Intergraph België (Hexagon Safety & Infrastructure).

De vliegtuigobservaties aan de monding van de rivier de Yuribey, uitgevoerd in augustus 2015 tonen de aanwezigheid van ongeveer 100 Kleine Zwanen in “flightless rui”.

Deze periode is cruciaal voor de zwanen en voor alle watervogelsoorten in het algemeen. Zoals alle vogelsoorten vernieuwen ze jaarlijks hun verenkleed. Veren slijten snel door het effect van zonlicht (UV) en mechanische degradatie. Regelmatig veren vernieuwen is dus een kwestie van overleven. Maar het proces is zeer bijzonder met name bij zwanen, ganzen en eenden omdat deze soorten tegelijkertijd alle slagpennen ruien. Ze kunnen bijgevolg voor meerdere weken niet meer vliegen. Dit wordt flightless rui genoemd. Gedurende deze periode is het relatief eenvoudig om zwanen te vangen en te ringen. En dat is wat we deden.

In totaal hebben wij in de monding van de rivier de Yuribey, 23 Kleine Zwanen en 1 Wilde Zwaan gevangen en gemerkt. De Wilde Zwaan broedt in de taiga en is, voor zover bekend, zeldzaam in de toendra. Onder de Kleine Zwanen waren 10 volwassen vogels (5 vrouwtjes + 5 mannetjes). Deze vogels zijn minstens in het voorjaar van 2014 geboren. Dertien jaarlingen (6 vrouwtjes + 7 mannetjes) werden ook gevangen en geringd. ‘Jaarling’ is de naam die gegeven wordt aan een zwaan in het voorgaande jaar uitgekomen.

Elke zwaan werd met een ring van het Bird Ringing Centre van Rusland voorzien en ook gemerkt met een witte halsband waarop een met 4 tekens unieke code gegraveerd is. Dit om individuele identificatie op afstand mogelijk te maken.

Zes zwanen werden bovendien met een satellietzender uitgerust om hun trekroute nauwkeurig te kunnen volgen. Zo een zender weegt 22 g en is bevestigd aan de halsband. Deze zenders worden geproduceerd door de Poolse firma ECOTONE-TELEMETRY en nemen met regelmatige intervalde GPS-posities. Deze intervallen kunnen naar believen worden ingesteld en de impulsen worden via het GSM-netwerk doorgestuurd. Het is dus mogelijk om bijna op het moment zelf de route van de gemerkte vogel te volgen, zijn tussenstopplaatsen te identificeren, zijn trekstrategie te begrijpen, zijn broedplaatsen met overwinteringsgebieden te verbinden enz …

Hier de ID-kaart van elke Kleine Zwaan uitgerust met een satellietzender :

Id	Rijpheid	Geslacht	Datum	Gewicht
801X	volwassen	man	08/12/2015	6,4 kg
820X	volwassen	man	08/12/2015	6,9 kg
832X	volwassen	vrouw	08/12/2015	5,9 kg
843X	tweede-jaar	man	13/08/2015	6,8 kg
854X	tweede-jaar	man	14/08/2015	6,5 kg
865X	tweede-jaar	vrouw	14/08/2015	5,5 kg

Met dank aan het voltallig personeel van ECOTONE-TELEMETRY voor de continue ontwikkeling van dergelijke efficiënte loggers.

De toendra van Yamal ligt net ten oosten van het gebied waarvan bekend is dat de meeste Kleine Zwanen van het Noordzeegebied overwinteren.

Tijdens onderzoek in het gebied in juli 2014 mbt de studie van de broed- en trekecologie van de Roodhalsgans en de Slechtvalk hadden we talrijke Kleine Zwanen opgemerkt die naar het noorden vlogen vermoedelijk naar de plaatsen om te ruien. Ruiende Kleine Zwanen en talrijke broedende koppels werden tijdens luchtobservaties in Baydaratskaya bay (westkust van het schiereiland Yamal) waargenomen. Het Yamal schiereiland leek ons dus een geschikte plek om een expeditie op touw te zetten om Kleine Zwanen te ringen. Opmerkelijk was dat de regering van de Yamal Nenets Autonome Regio zeer gevoelig is voor de ontwikkeling van de wetenschap en het behoud van het natuurlijk erfgoed.

Zo gezegd, zo gedaan: op weg naar de Baydaratskaya baai en in het bijzonder de Yuribey monding! Onderzoek in de toendra werd uitgevoerd van 07/08/2015 tot 25/08/2015 en werd georganiseerd op twee niveaus: op de grond, met name per boot, en vanuit de lucht met een éénmotorig watervliegtuig. Er waren drie ornithologen, één uit Rusland, uit Griekenland en uit België, samen met een naturalist watervliegtuigpiloot.

Vijfentwintig km stroomopwaarts van de monding van de Yuribey, op 68.54.15 N – 69.27.57 E om precies te zijn, werden we huisgevest. De plaats bestaat uit circa 10 houten barakken, en dient als logistieke basis en verkooppunt van essentiële goederen voor de nomadische Nenets die rendieren kweken op het schiereiland.

Ruiende en broedende Kleine Zwanen werden met behulp van een watervliegtuig gezocht en in totaal werd 1.925 km afgelegd. 1059 Kleine Zwanen werden geteld, waaronder ten minste 64 broedparen. Grote groepen van ruiende Kleine Zwanen werd niet echt gevonden; maximum aantal was een groep van 150 individuen.

Maar zwanen waren niet ons enig doel! Ook de sterk bedreigde Dwergganzen Anser erythropus werden intensief gezocht. Deze soort kent de laatste decennia een enorme daling. Deze kwetsbare ganzensoort is qua verenkleed zeer vergelijkbaar met de overvloedig aanwezige Kolgans Anser albifrons, die ook in de toendra of beter de bosrijke-toendra van Siberië nestelt. De Dwerggans was vroeger ook talrijk aanwezig in het noorden van Scandinavië, waar de huidige populatie wordt geschat op nog slechts 150 individuen. Interessant is dat de meeste van de overlevende Dwergganzen uit Scandinavië in Griekenland, namelijk in de Evros Delta, overwinteren. De Evros Delta is echt een ongelooflijke plek!

Het onderzoek in het Yamal-schiereiland wordt gesteund door de regering van de Yamal Nenets Autonome Regio en het Afrikaans-Euraziatisch Watervogels Akkoord (AEWA).

De plotselinge verschijning van Kleine Zwanen in de Evros Delta is raadselachtig. Het is een zeer zeldzame gebeurtenis om een soort zo snel en in dergelijke aantallen in een nieuw gebied te zien koloniseren. We zijn nieuwsgierig en willen er zeker zijn dat hun toekomst in het gebied – en daarbuiten – worden bewaard, en dit roept een aantal essentiële vragen op:

Waar komen ze vandaan, met andere woorden, waar ligt hun broedgebied ?

Omwille van welke factor(en) zijn ze in de Evros Delta aangekomen ? Werden ze gedwongen om uit hun gebruikelijke plaats te vertrekken?

Welke route(s) volgen ze om Griekenland te bereiken ?

Welke eigenschap(pen) van de Evros Delta maakt (maken) het mogelijk om duizenden Kleine Zwanen veilig de winter in Griekenland door te brengen? Zijn deze eigenschappen voldoende geïntegreerd in het beheerplan van het Evros Delta National Park ? We moeten er zeker van zijn dat de zwanen elk jaar van de ideale omstandigheden kunnen profiteren.

Laten we beginnen bij het ​​begin … De trekroute.

Wat weten we al? We hebben 2 bronnen van informatie: de directe observatie van doortrekkende Kleine Zwanen en de resultaten van het ringonderzoek. Directe observaties zijn in dit geval van weinig belang en vormen een zeer kleine hulp. Het maximum aantal Kleine Zwanen dat tegelijkertijd zowel in Roemenië als in Bulgarije geobserveerd werd bedraagt waarschijnlijk 100 en in Oekraïne bijna 300. Het lijkt onwaarschijnlijk dat duizenden migrerende Kleine Zwanen aan de aandacht van de lokale ornithologen zijn ontsnapt. Het is echter niet onmogelijk want het is bekend dat de Kleine Zwaan tot 2000 km non-stop kan vliegen. Het terugmeldingsbestand van het Bird Ringing Centre van Rusland geeft meer informatie over een route naar Griekenland.

De gegevens tonen een duidelijke migratie route van de broedgebieden in de toendra van West-Siberië in de richting van de bekende overwinteringsgebieden voornamelijk gelegen aan de zuidelijke Noordzee. De Russische databank bevat ook een aantal bewegingen naar het zuid-zuidoosten met een ringvondst in de omgeving van Perm in het westen van het Oeral gebergte, een andere langs de Wolga tussen Volgograd en Astrakhan en een derde aan de Kraï van Stavropol op gelijke afstand tussen de Kaspische Zee en Zwarte Zee. Deze laatste locatie ligt op 1400 km ten oosten van de Evros Delta. Naar aanleiding van deze terugmelding van dode Kleine Zwanen die in het westen van Siberië geringde waren, werden tijdens de onderzoeken in de Evros Delta tot dusver drie observaties van gemarkeerde Kleine Zwanen gedaan. Het betreft Kleine Zwanen met een gekleurde halsband, gegraveerd met een unieke code die een individuele identificatie op afstand toelaat. De eerste aflezing dateert van 02/04/1997 en betreft dus één van de eerste Kleine Zwanen die in de Evros Delta is waargenomen. Deze zwaan werd geringd op 3558 km afstand in de Pechora Delta, West-Siberië (Rusland) op 15/08/1992 (zie blog 23/11/2015). Een tweede Kleine Zwaan met een halsband werd eveneens waargenomen op Paloukia Lagoon op 06/12/1998. Het werd door Nederlandse ornithologen op 27/11/1994 in de polder van Flevoland, in het midden van Nederland, geringd. De afstand tussen beide locaties is 2.004 km. De derde Kleine Zwaan met een halsband die in de Evros Delta werd waargenomen werd op 16/12/2006 ook in Nederland, in het Wieringermeer geringd. Hij werd in Griekenland geobserveerd op 18/02/2010.

Wat erg interessant is, is dat de zwaan eerder tijdens dezelfde winter langs de Baltische Zee door de gevierde Letlandse zwaanspecialist Dmitrijs Boiko werd waargenomen. De betreffende Kleine Zwaan is dus via Oost-Europa naar Griekenland gevlogen. Diezelfde zwaan werd vorige winter in Welney, Norfolk (Verenigd Koninkrijk) waargenomen. De volgende winter werd hij op dezelfde plaats gespot na zijn bezoek aan de Evros Delta. De winter nadien werd hij in Nederland geobserveerd. Het geeft aan dat sommige Kleine Zwanen in staat zijn om regelmatig van overwinteringsgebied te veranderen. Al deze gegevens leiden ons tot één conclusie : we moeten de trekroute van de Kleine Zwaan die in Griekenland overwinteren verder onderzoeken! Want het lijkt momenteel moeilijk om de Kleine Zwanen in de Evros Delta te vangen zonder ze te veel te verstoren. Daarom moeten we een andere strategie vinden. We organiseren beter in de zomer een expeditie naar de toendra van Rusland om Kleine Zwanen te markeren. Dank aan Emil Todorov (Societatea Ornitologica Romana) en Boris Nikolov (Bulgarian Ornithological Centre, Institute of Biodiversity and Ecosystem Research) voor de informatie over Kleine Zwaan in respectievelijk Roemenië en Bulgarije. The Bird Ringing Centre van Rusland is een onderdeel van het Severtsov Instituut voor Ecologie en Evolutie. Rapporten van halsbanden op Kleine Zwaan worden door het observatieplatform www.geese.org beheerd.

Paloukia lagune, 04/02/1997 10:45, 25 Kleine Zwanen, inclusief een familie met 4 jongen, rusten op het ijs. Ze werden gezien gedurende een onderzoek naar de Dunbekwulp Numenius tenuirostris – een zeer bedreigde soort steltloper. Opvallend in de groep is een volwassen zwaan met een blauwe halsband. Het maakt het mogelijk te bepalen dat deze vogel afkomstig is van de Pechora Delta, één van de Siberische broedplaatsen. De zwaan werd daar op 15/08/1992 geringd door een gezamenlijk team van Russische en Nederlandse ornithologen.

George Handrinos en Filios Akriotis melden in hun boek “The Birds of Greece ” (Ch . Helm , 1997) acht vorige records van de Kleine Zwaan in het land. De eerste was in 1934 in Kavala. De volgende meldingen komen van de Evros Delta (3 meldingen), Kerkini (3 meldingen) en Kastoria (1 melding). Het groot totaal van individuen is 21 met een maximum van 6 te samen.

Sinds de winter 1999-2000 is de Kleine Zwaan een jaarlijkse winter bezoeker in de Evros Delta. De toename is regelmatig. Bijna 500 individue werden tijdens de winter 2005-2006 geteld, 800 in 2008-2009. De aantallen liepen nog hoger op tijdens de hier opvolgende winter, met 2250 Kleine Zwanen tegelijkertijd geteld. Tijdens de winter 2013-14 en 2014-2015, werden 4500 Kleine Zwanen geschat. Een onvergetelijk spektakel! Bovendien overwinterden in de Evros Delta tegelijkertijd vele duizenden Knobbelzwanen afkomstig uit Oekraïne en Zuid-Rusland samen met Wilde Zwanen van onbekende oorsprong. Op 28/01/2015 werden niet minder dan 10.800 zwanen – de 3 soorten- geteld in de lagunes van de Evros Delta! Waarschijnlijk een Europees record.

De overwintering van Kleine Zwanen in de Evros Delta is nauw onderzocht en een Russisch ornitholoog, werkzaam aan de oevers van de Noordelijke IJszee, is naar de delta gekomen om de zwanen te volgen tot aan de Middellandse Zee.

De Evros Delta is een unieke plek in de Middellandse Zee met een zeer diverse biodiversiteit. Het is een Nationaal Park, het bezoeken waard. Een toegewijd team van biologen, ornithologen en natuurwachters stelt alles in het werk om het behoud ervan te verzekeren. Op zoek naar een excursie voor de volgende vakantie? Kijk hier!