Categorie: De odyssee van de Kleine Zwaan

De Kleine Zwaan is een Arctische soort die uitsluitend broedt in de toendra van Rusland, van de kusten van de Karazee tot de Beringstraat.

Hij is gemakkelijk te onderscheiden van de Knobbelzwaan Cygnus olor die algemeen in Europa en singulier in Belgïe voorkomt, door zijn gele en zwarte bek en door het feit dat hij kleiner is.

De Kleine Zwaan is de kleinste zwanensoort van Eurazië (foto Didier Vangeluwe).

De Knobbelzwaan is typisch met oranje op de bek (foto Didier Vangeluwe).

Het verschil tussen een Kleine en een Wilde Zwaan Cygnus cygnus – de derde zwaan-soort van Eurazië – is veel minder eenvoudig aan te tonen! De Wilde Zwaan is groter en heeft ook geel op de bek, maar uitgebreider. Deze soort wordt het best herkend aan zijn zeer lange hals met krachtige kop. In vergelijking is de Kleine Zwaan delicaat en slank. Het geluid kan ook helpen bij de identificatie van de drie soorten. De Knobbelzwaan is zwijgzaam maar maakt een heel bijzonder geluid met zijn vleugels tijdens het vliegen. Zowel Kleine- als Wilde Zwaan zijn zeer vocaal. Beide roepen een “whoop whoop whoop”. Maar bij de Wilde Zwaan is dit dieper en sterker bij de tweede lettergreep, en hoger.

Het typische profiel van de Wilde Zwaan (foto Didier Vangeluwe).

De weersomstandigheden in de toendra tijdens de winter laten niet toe dat een plantenetende vogel als de Kleine Zwaan het hele jaar door in de buurt van zijn broedplaats blijft. Het is een lange afstandstrekvogel. Maar niet alle Kleine Zwanen overwinteren in hetzelfde gebied. Eigenlijk zijn er 3 verschillende zones, één gericht op de Noordzee, een andere in Zuid-Oost-China en Japan en een derde op de zuidelijke oevers van de Kaspische Zee.

Drie overwinteringszones? Echt? Nee! Sinds 1997 werd een nieuwe overwinteringszone vastgesteld in Griekenland, in de Evros Delta. Op het kruispunt van Europa, Azië en Afrika, is de Evros Delta één van het meest, zo niet het meest natuurrijke kustmoerasland van de Middellandse Zee. Het aantal Kleine Zwanen werd tijdens de maand februari 2018 op bijna 9500 individuen geschat. Een ongelooflijk zicht! En een ongewone gebeurtenis gezien het feit dat de afgelopen jaren sterk werd gewezen op achteruitgang en het uitsterven van wilde soorten.

Maar van welke broedplaatsen komen deze zwanen? Welke route nemen ze tussen het Arctisch Gebied en de Middellandse Zee? Welke factoren maken het mogelijk dat Kleine Zwanen een nieuw overwinteringsgebied hebben gekoloniseerd op minimum 2000 km van het dichtstbijzijnde bekende “historische” overwinteringsgebied? Is het nodig om maatregelen te nemen, zowel op beheers- als wettelijk vlak, om hun toekomst in Griekenland, of in andere gebieden waar de soort voorkomt, te verzekeren?

Dat is met name van belang gezien het feit dat in de tussentijd de aantallen Kleine Zwanen die overwinteren in de Noordzee met 30% gedaald zijn tussen 1995-2010. Een zeer belangrijk en verontrustend feit!

Om beter inzicht te krijgen bij deze vragen hebben ornithologen van de Severstov Instituut voor Ecologie en Evolutie (Bird Ringing Centre van Rusland), de Goose, Swan and Duck Study Group van Noord-Eurazië en het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (BeBirds – Belgisch Ringcentrale) zich verenigd om samen met de beheersautoriteit van Evros Delta National Park en het Forest Research Institute van Thessaloniki het onderzoeksprogramma te starten “De Odyssee van de Kleine Zwaan – een andere route naar Griekenland “. Zij werden vervolgens vergezeld door het Onderzoekscentrum voor Eco-Milieukunde van de Chinese Academie van Wetenschappen.

Het Research Center of Eco-Environnement Sciences van de Chinese Academie van Wetenschappen is zeer actief in het bestuderen van de trek van watervogels tussen Rusland en Zuidoost-Azië

Om de connectiviteit (= relaties) tussen de verschillende broedgebieden en overwinteringsplaatsen te ontdekken en te bestuderen, rustten we tussen 2015 en 2020 80 Kleine Zwanen uit met een GPS-zender. Zevenenvijftig dieren werden in de zomer gemarkeerd in de Russische toendra, hoofdzakelijk in Yamal, en 23 in België in de winter.

De geografische toepassing voor het visualiseren van de bewegingen van de Kleine Zwanen die uitgerust zijn met een GPS/GSM-zender in het kader van het behoudsprogramma ontwikkeld door het KBIN en het Severtsov Instituut van Moskou (Russische Academie van Wetenschappen) en waarbij het Onderzoekscentrum voor Eco-Milieuwetenschappen van de Chinese Academie van Wetenschappen is toegetreden, is opnieuw operationeel.

U kunt hier de trekroutes ontdekken van 23 Kleine Zwanen die de afgelopen 3 winters in België werden gemarkeerd.

De gegevens worden wekelijks bijgewerkt. Van half mei tot half september zal er echter geen update zijn omdat de zwanen broeden – of overzomeren – in de Russische toendra en zich dus buiten het bereik van een GSM-netwerk bevinden. De GPS-locatiegegevens worden echter in de zender opgeslagen, zodat ze kunnen worden uitgezonden zodra de zwaan zich weer in een gebied bevindt dat door een GSM-netwerk wordt gedekt.

Klik op de zin “Volg de migratie van vogels uitgerust met een GPS-zender…” die boven deze tekst staat. U krijgt dan een interactieve kaart te zien. Op de bovenste regel staat de datum van de laatste update. Door op het icoon “informatie” te klikken vindt u een beschrijving van het programma en de lijst van partners. Door te klikken op het “lagen “-icoon en vervolgens op het driehoekje op de hoogte van de regel “The Odyssey of the Bewick’s Swan“, kunt u de kenmerken van elke zwaan bekijken die aan de hand van de unieke code van zijn zenderhalsband worden opgespoord. Door op het “filter” icoon te klikken, kunt u de visualisatie van de route van een bepaalde zwaan opvragen. Om dit te doen, voert u gewoon de code van de zenderhalsband in het vakje “neckband” in en klikt u vervolgens op “sluiten” rechts bovenaan de pagina. Het “time manager” icoon laat u toe een tijdsperiode te selecteren terwijl u een bepaalde zwaan selecteert.

Dit werk van prospectie, observatie, markering, beheer, gegevensanalyse en -presentatie, en website-organisatie, is natuurlijk een echt teamwerk! Dank u allen, van Salekhard tot Bellem, van Tielt tot Moskou, van Peking tot Oud-Turnhout en Merksplas, van Damme tot Surgut, van Alexandroúpolis tot Veurne, van Ottignies tot Thessaloniki!

Veel succes met jullie ontdekkingen!

 

De eerste twee Kleine Zwanen die vorige zomer in de toendra van Yamal met een GPS-zender werden uitgerust, hebben in de afgelopen dagen hun overwinteringsgebied verlaten. Zij zaten erg afgelegen van de anderen, nl. … 8000 km !

De eerste zwaan die de noordelijke route terug heeft genomen is het volwassen vrouwtje 832X. Ze verliet het Poyangmeer (zuidoost China) op 03/03/2016. Zij kwam op 25/11/2015 in de regio aan en heeft achtereenvolgens de meren Sai Hu, Longhu en Longgan bezocht. Zij is dus in totaal 99 dagen in de streek van de Yangtze-rivier gebleven voor ze terugkeerde in de richting van de broedgebieden in het noorden.

Tussen 03/03/2016 en 07/03/2016, heeft 832X 1400 km naar het noord-noord-oosten gevlogen met een maximale snelheid van 215 km in 3 uur. Sindsdien zit ze op de Gele Rivier in het district van Donghan, 250 km van de grens met Mongolië. Dit is precies waar 865X, een andere Kleine Zwaan van de toendra van Yamal die in de regio van het Poyangmeer heeft overwinterd, tijdens de vorige herfsttrek voor enkele weken was gestopt.

De tweede Kleine Zwaan die aan de voorjaarstrek is begonnen, is 854X. Het is een mannetje in zijn tweede winter, die ons (na jaren van vragen!) de route naar de Evros Delta heeft aangeduid. 854X is op 12/12/2015 in de Evros aangekomen.

Na 86 dagen van heen en weer vliegen tussen Griekenland en Turkije (de rivier Evros maakt de grens tussen de twee landen), vloog 854X in de late namiddag van 07/03/2016 in noordoostelijke richting. In een 12 uur ononderbroken durende vlucht, en een piek van 265 km in 3 uur, vloog 854X over de Zwarte Zee in een bijna rechte lijn. In de ochtend van 08/03/2016 landde hij in het natuurreservaat Chernomorsky, net ten oosten van de baai van Tendra, Oekraïne.

Twaalf uur later vertrok hij, opnieuw in oostelijke richting, voor een vlucht van maximaal drie uur. Tegen de avond, landde 854X op zee, op een paar km van de Golf van Khorli, een site waar in de zomer duizenden Knobbelzwanen komen ruien.

Tijdens de nacht, suggereren de GPS posities dat 854X 11 km naar het oosten is afgedreven. Bij dageraad op 09/03/2016, gaat hij op weg voor een korte vlucht van 90 km, die leidde tot de prachtige hypersaline lagunes van Sivash, ten noorden van Krim. Hij verbleef er vier dagen en werd verschillende keren in akkergebieden dicht bij de lagunes gelokaliseerd. Hoogst waarschijnlijk was hij daar aan het eten.

854X hervatte dan zijn route in de richting van het oosten voor een vlucht van ongeveer 40 km. Nieuwe stop ’s nachts, maar deze keer in de Zee van Azov. Vanmorgen, 14/03/2016, hervatte opnieuw 854X zijn vlucht kort na 05:00u (lokale tijd) steeds naar het oosten. Zes uur later werd hij op 290 km meer naar het oosten gelokaliseerd, waarschijnlijk tijdens de vlucht. Op dit ogenblik was 854X dicht bij de liman van Beisug waar hij tijdens de herfstrek 51 dagen, voor zijn aankomst in de Evros Delta, was gestopt. Zal hij ook deze keer op deze site stoppen, of zal hij verder naar het oosten en dus Rusland en later Kazachstan vliegen?

Wordt vervolgd!

10 februari, 06:50, zoals elke ochtend begint het observeren van de zwanen bij de slaapplaats bij zonsopgang. Duizenden zwanen, voornamelijk Kleine Zwanen, verzamelden om veilig de nacht in de moerassen van Dimitriades door te brengen. De vogels verspreiden zich over 1 km; dit is een zeer indrukwekkend zicht!

De meeste zwanen zwemmen in ondiep water, een minderheid staat op het overstroomde wad. De contacten tussen de individuen zijn intens; buiten het broedseizoen zijn de zwanen zeer sociale vogels. Ze roepen voortdurend op een zeer melodieuze manier die het hoogtepunt bereikt bij het opvliegen. Kleine groepen volgen elkaar met een regelmatig interval op.

08:03, twee families Kleine Zwanen vliegen uit vanuit de zuidwestelijke hoek van de plas. Daardoor geven ze zicht op een andere kleine groep. Hij is er! De Kleine Zwaan met de gele halsband die 5 dagen geleden werd gezien. Maar op dat moment kon de code die op de halsband gegraveerd was, niet worden gelezen. Er is vandaag echt minder wind en de afstand is slechts 400 meter. Het zou moeten lukken! Na een paar minuten observeren met een 70x zoomtelescoop, is de code van 4 tekens duidelijk te lezen! Geen twijfel meer, het is een Kleine Zwaan die in Nederland geringd werd. Het invoeren van de code op het webplatform geese.org, dat de aflezing van de gegevens van zwanen en ganzen in Europa compileert, maakt het mogelijk om zijn oorsprong te kennen. Deze Kleine Zwaan werd op 26/12/2014 in Noord-Brabant, in de buurt van de stad s’Hertogenbosch geringd. Kort na het ringen, verliet hij deze streek om in België, 50 km meer zuidwestelijk, in het noorden van de provincie Antwerpen, te gaan overwinteren. Hij bleef daar tot 01/03/2015. Dan werd hij op 31/03/2015 in Litouwen waargenomen, op weg naar Siberië. En de olgende winter, het is dus in griekeland dat deze Kleine Zwaan word terug gezien.

Sinds 1997, is dit de derde Kleine Zwaan die geringd werd in Nederland en die we in de Evros Delta hebben teruggevonden. De vorige keer was op 19/02/2010. Is dit een nieuwe indicatie van het feit dat de Kleine Zwanen die normaal in de regio van de Noordzee overwinteren, nu naar deze streek komen? Maar als dat het geval zou zijn (3 waarnemingen maken niet mogelijk om conclusies te trekken) waarom gebeurt dit ​​dergelijk fenomeen? Wat gebeurt er in Nederland dat maakt dat e Kleine Zwanen er niet willen blijven? Niemand weet het…

Volgend doel van de dag is het gedrag van Dwerganzen observeren, een andere bedreigde vogelsoort die ook in de Evros Delta overwintert.

Ornithologen van het Forest Research Institute van Thessaloniki , een partner van het studieprogramma over de Kleine Zwaan, bestuderen hun dieet door het analyseren van de celfragmenten van planten gevonden in de uitwerpselen in het moeras Dimitriades. Wat een onderzoek!

Doel van de dag: het identificeren van het type van foerageergebieden van 854X, de “getuige-Kleine Zwaan” uitgerust met een GPS-zender in te toendra van Siberië.

De al verzonden gegevens wijzen erop dat 854X uitsluitend in het Turkse deel van de Evros Delta foerageert. De reden is simpel: 99% van dit gebied is bedekt met rijstvelden. Op de Turkse zijde werden de natuurlijke habitats, die de uitzonderlijke biodiversiteit van het Griekse deel van de Delta maken, volledig verwoest. Op een satellietkaart is alles duidelijk: ten oosten van de rivier is alles diepgroen gekleurd, het zijn de rijstvelden. In het westen is er een patchwork van kleuren in alle vormen en alle maten. Op het Griekse deel zijn er natuurlijk ook gebieden die gecultiveerd worden, maar niet zo intens.

In Turkije ligt een deel van de rijstvelden volledig droog, de rijststoppels links zijn in eindeloze voren te zien. Een ander deel ligt gedeeltelijk onder water, de bodem van de groeven word gevuld met water, waarschijnlijk ten gevolge van de regen van de afgelopen weken. Een derde deel ligt volledig onder water en vormt meren van meerdere vierkante km. Het is op deze ondergelopen velden dat de meeste zwanen zitten. Een deel van het gebied kon nog niet worden onderzocht omdat het onder militaire controle is.

De meeste zwanen komen voor in 4 grote groepen van 1500-4000 individuen. Kleine groepen met enkele tientallen tot een paar honderd zwanen komen hier en daar verspreid voor. De grote groepen bestaan ​​uit drie soorten zwanen: Knobbels, Kleine en Wilde Zwaan. De zwanen storten zich op de wortels van de rijstplanten die afgelopen voorjaar werden geplant. Alle sites waar 854X werd gezien, en die konden worden onderzocht, zijn inderdaad volledig ondergelopen rijstvelden.

Behalve zwanen zijn er vrijwel geen andere vogels in dit deel van de Delta. Dit is waarschijnlijk het gevolg van het verdwijnen van de natuurlijke habitats en rijstmonocultuur. Maar zeker ook de schuld van een jachtdruk die erg belangrijk lijkt: op elk rijstveld zijn jachthutten en lege patronen zijn met honderden tegelijk op de grond te vinden. Om 14:45 vinden we hem, in het midden van een groep van 2700 zwanen die eten in een volledig overstroomd rijstveld, in de buurt van het dorp Enes. 854X is voorzichtig zijn verenkleed schoon te maken.

 

We hebben gelukt want gisteren was hij nog 26 km noordelijker, in de buurt van het dorpje Ipsala. Het is precies 179 dagen geleden sinds we hem zagen aan de monding van de rivier Yuribey aan de oevers van de Noordelijke IJszee.

Maandag 8 februari. Het vriest hier op de grens tussen Europa en Turkije. Vogels werden de hele dag geteld in het Evros Delta Nationaal Park: watervogels – zwanen, ganzen, eenden, steltlopers en meeuwen – en overwinterende roofvogels. Zo werden twee Zeearenden, twee Keizerarenden, een twintigtal Bastaardarenden, een zestigtal Buizerds en evenveel Bruine Kiekendieven, één Slechtvalk, een vijftiental Torenvalken, een twaalftal Sperwers gespot. En geen spoor meer van de twee Ruigpootbuizerds die we eergisteren zagen.

Maar we zijn nog altijd vooral op zoek naar Kleine Zwanen. Om 16.00 uur arriveerden ze op hun slaapplaats en konden ze goed waargenomen worden vanaf de dam tussen de lagune van Drana en het Dimitriades-moeras. Zeven knobbelzwanen dobberden slaperig in het midden van het water terwijl vrijdag op die plek nog tot 8.500 zwanen (van drie verschillende soorten) kwamen slapen. Er was geen beweging tot rond 17.15 uur, het moment waarop de jonge Keizersarend, die we ’s ochtends al hadden waargenomen, over het gebied vloog in de richting van zijn slaapplek in de Loutros-heuvels. 17.30 uur, aankomst van de eerste 8 Kleine Zwanen. De volgende 12 arriveren om 17.35 uur. 17.46 uur: het regent Rosse Casarca’s. 17.58 uur: een groep van 28 Kleine Zwanen komt langzaam tot rust op het water. 18.08 uur: het is volledig donker dus we stoppen de telling. 48 Kleine Zwanen in totaal. Gisteren waren ze nog met z’n 1.240, eergisteren met 1.400 en vorige vrijdag met 8.400! Zijn de Kleine Zwanen die overwinteren in de Evros Delta begonnen met hun voorjaarstrek naar de toendra van Siberië?

De gegevens van 854X, die tijdens een expeditie in Yamal (Rusland) werd uitgerust met een GPS-zendertje, geven meer inzicht in het verschil in aantal. Zijn positie om 02.00 uur ’s morgens laat zien dat er in de Evros Delta meer dan één slaapplaats is. Tussen 12 december 2015, de dag van zijn aankomst in Griekenland, en 12 januari 2016, had 854X 8 verschillende slaapplaatsen: 4 in Griekenland en 4 in Turkije. Tijdens de eerste maand, sliep hij 23 keer in Griekenland en 8 keer in Turkije. Er is dus per nacht een duidelijke variatie in de verdeling van de zwanen over de slaapplaatsen. Waarom weten we niet, maar het weer een belangrijke rol moet spelen. Dit is één uitleg voor de variaties in de tellingen.

Een andere parameter is de timing van het vertrek uit de foerageergebieden. GPS-locaties van 854X en veldwaarnemingen wijzen erop dat de vogels vrijwel uitsluitend foerageren in het Turkse deel van de Delta. De komende dagen gaan we die foerageergebieden bezoeken.

Vandaag was 854X nog in Turkije om 19.00 uur. Om 18.10 uur was de zon al onder, dus is hij in het donker op de slaapplaats aangekomen. Hij werd dus niet geteld. Gisteren, 7 februari, werd 854X om 19.00 uur 7 km ten oosten van de slaapplaats aan het moeras van Dimitriades gelokaliseerd. Hij was hoogstwaarschijnlijk in vlucht op dat moment. Eergisteren was hij nog in Turkije om 18.00 uur en in Dimitriades om 19:00 uur. Hij keerde eerder terug, maar kwam toch in het donker aan. Op 5 februari is het verhaal al bekend: 854X en duizenden soortgenoten zijn de hele dag in de slaapplaats gebleven. Ze zijn helemaal niet gaan foerageren. Maar dat hielp niet om de kleine zwaan met de opmerkelijke gele halsband terug te vinden.

De weersomstandigheden zijn snel veranderd in de Evros Delta; dat komt wel meer voor. Sinds gisterenavond waait de wind noord noordoost met windstoten tot 70 km/u. Het regende de hele nacht en een deel van de dag. Zowel aan de Turkse als aan de Griekse kant zijn de toppen van de heuvels bedekt met sneeuw en de temperatuur is ongeveer 3-4 ° C

De positie van de Kleine Zwaan 854x uitgerust met een GPS/GSM zender, die we elk uur krijgen, toont aan dat hij de lagune waarop hij de vorige nacht heeft geslapen, niet heeft verlaten. Hij is dus niet aan de andere kant van de vallei, in Turkije, gaan foerageren. Wat doet deze zwaan elke dag sinds zijn aankomst in de Delta. Is er iets gebeurd? Of zal hij, zoals verwacht, de rol van “getuige-zwaan” spelen die ons toelaat om bredere fenomenen op te sporen?

16u00 we rijden richting de Drana lagune en het moerasgebied van Dimitriades om te zien wat daar gebeurt. De weg is bijzonder modderig, maar het gaat. Na enkele km is het spektakel uniek: we komen tegen een zee van zwanen. De meeste hebben verbergen de kop in het verenkleed. Sommige dobberen op het water, maar wel dicht tegen de kust om te voorkomen dat ze door de golven worden meegesleurd. Andere zitten op het droge, op de bovenste delen van de kwelder. Ze zitten meestal neer om zo weinig mogelijk weerstand tegen de windstoten te moeten bieden. Het is een uniek spektakel, zo veel zwanen in dergelijke omstandigheden, en dat in natuurlijke biotopen.

Wij schatten het aantal Kleine Zwanen op 8400 individuen. Hieraan moeten nog een honderdtal Wilde Zwanen en een vijftigtal Knobbelzwanen toegevoegd worden. Het is een nieuw maximum voor de site. Maar wat gebeurt er in de Evros Delta? Van waar komen deze Kleine Zwanen? Van Yamal zoals 854X met zijn zender of van andere delen van de toendra van Siberië? Russische collega’s hebben bijzondere aandacht voor de resultaten. De Kleine Zwaan is immers een endemische broedvogel van Rusland en geniet alle aandacht van de autoriteiten en de wetenschappers die verantwoordelijk zijn voor het behoud van de natuur in de Russische Federatie.

Door het steeds opnieuw observeren van deze enorme groep zwanen, wordt onze aandacht getrokken door een exemplaar dat zich ondanks de sterke wind aan te poetsen is. Hij strekt zijn nek glad, of liever gezegd hij probeert om zijn veren glad te strijken. Hij is gemerkt met een gele halsband met een code die identificatie op afstand toelaat. Het is al de vierde zo gemerkte Kleine Zwaan die we in de Evros delta observeren. Het betreft zeker een vogel die in Nederland door collega’s van het Nederlands Instituut voor Ecologie geringd werd. Ondanks onze inspanningen, hebben we hebben de code niet kunnen lezen: we zijn niet dichter dan 750 meter van de zwaan kunnen komen en er is minder en minder licht met de avond die valt. En bovendien trillen de telescopen met de wind. We zullen morgen het opnieuw proberen !

5100, 5300, misschien zelfs 6000! Het is het aantal Kleine Zwanen die in de afgelopen dagen werd geteld door de ornithologen die voor het Evros Delta National Park in Griekenland werken. Het vorige record was circa 4500 individuen en dateert van de twee voorgaande winters. Het aantal in Griekenland overwinterende Kleine Zwanen groeit dus nog steeds, terwijl op hetzelfde moment de aantallen waargenomen in de traditionele gebieden rond het zuiden van de Noordzee op hun laagst zijn.

Het is geen gemakkelijke taak om de zwanen in het Evros-gebied te tellen. De delta ligt tussen Griekenland en Turkije, waardoor het moeilijk is om gecoördineerde tellingen te organiseren. Bovendien is er geen team van lokale ornithologen aan de Turkse kant. Ook is een deel van de delta onder militaire controle en mag ze dus alleen onder stikte en tijdelijke voorwaarden bezocht worden. Het is ook geen kleine site! We spreken van een zone van ongeveer 350 km² waarvan een deel ontoegankelijk is wanneer de rivier zo belangrijk is dat een deel overstroomt. Ten slotte zijn de Kleine Zwanen niet de enige vertegenwoordigers van hun genus die in de Evros Delta overwinteren. Er zijn ook duizenden Knobbelzwanen (afkomstig van de steppe van Oekraïne en zuid-Rusland) en Wilde Zwanen (waarschijnlijk afkomstig uit de taiga van Siberië). De tellingen zijn dan ook vaak traag en het is moeilijk om onderscheid te maken tussen de drie soorten. Maar het Griekse team is bijzonder ervaren. Ze tellen één keer per week tijdens de dag en één keer om de twee weken bij de slaapplaats in de avond.

De volgende tien dagen zullen Griekse en Belgische teams in de Delta samenwerken om het gedrag van de zwanen te bestuderen, hun verspreiding tussen de verschillende lagunes te observeren, demografische gegevens te verzamelen door het bepalen van de proportie jongen en de gemiddelde familiegrootte. Het doel is ook om te gaan kijken naar elke site waar de Kleine Zwaan 854x, die in de toendra van Yamal (Siberië) werd uitgerust met een GPS-zender op 14/07/2015, werd gelokaliseerd. De zwaan 854x was op 12/12/2015 om 12:00u in de Evros Delta aangekomen. Dit zal helpen om de habitats die door deze “getuige zwaan” worden gebruikt nauwkeurig te bepalen en om hun relatieve belang te calculeren. Met deze nuttige gegevens kunnen, indien nodig, passende maatregelen genomen worden voor de instandhouding van de soort in de Evros. Vanaf nu wordt het interval van de GPS-lokalisaties op 1 uur vastgesteld zodat nog meer nauwkeurige gegevens in de komende dagen verzameld kunnen worden. Deze procedure zal beperkt zijn in de tijd, want het kost natuurlijk meer energie en zo zou de batterij op zonne-energie kunnen leeglopen.

De zon schijnt vandaag in de Evros, de temperatuur varieert overdag tussen 10-15 °C. Het blijkt dat bijna alle Kleine Zwanen naar Turkije zijn gegaan om te eten. Bovendien zijn ze deze avond pas na de duisternis terug bij de slaapplaatsen aan de Griekse kant aangekomen. Nauwelijks 150 individuen konden worden geteld. Wel spectaculaire: om 16u48 en daarna om 17u11 hoorden we een oorverdovend gebrul dat betekende dat twee groepen van in totaal 4500 Rosse Casarcas zijn aangekomen om in de moerassen net ten zuiden van de lagune van Drana te gaan slapen. Dit gebeurt in de Evros Delta , en op Europees niveau, alleen in de Evros Delta!

Morgen om 06:30, voor zonsopgang, gaan we terug te plaatste om te zien of de zwanen goed zijn aangekomen en indien mogelijk proberen we ook om 854x te observeren!

De Kleine Zwaan is echt een mooie vogel: elegant en sierlijk. Zijn sociaal gedrag is fascinerend om te observeren. Beide ouders zorgen voor hun jong gedurende ongeveer een jaar en ze trekken en overwinteren samen. De relaties tussen volwassen zwanen zijn complex. Ze communiceren vaak met elkaar met zeer melodieus roepen.

Ze intimideren elkaar, openen hun vleugels, verlengen hun nek, … Periodes van voeding en rust worden afgewisseld. Van op afstand, in de polders van Vlaanderen of in Nederland, zien ze eruit als zuiver witte vlokken. Maar in de avondvliegen ze in goed gestructureerde vlucht naar hun slaapplaats ergens op een groot water, soms op tientallen kilometers van hun foerageergebied. Overdag zijn ze (relatief) tolerant voor menselijke activiteiten, maar s‘avonds zijn ze erg op hun hoede en proberen ze zich te beschermen tegen landroofdieren door te vluchten naar het water.

Een idyllische situatie? Niet echt. Het aantal Kleine Zwanen dat overwintert in de regio van de Noordzee (van Oost naar West in Polen, Duitsland, Denemarken, Duitsland, Nederland, België, Britse Eilanden) daalde met 30 % tussen de winter 1994- 1995 en de winter 2009-2010. De gegevens van de laatste uitgebreide telling (in januari 2015) zijn nog niet beschikbaar maar het lijkt erop dat de negatieve trend zich zal voortzetten.

Wat zijn de redenen voor deze daling die als catastrofistisch kan worden omschreven? We weten het niet. Maar er werd wel een aantal verontrustende feiten geconstateerd: Kleine Zwanen die in de regio van de Noordzee overwinteren, hebben weinig jongen in vergelijking met de populaties die in China en Griekenland overwinteren. Over de laatste 10 winters, is de gemiddelde proportie van jonge zwanen10,4%, met een maximum van 16,6% tijdens de winter 2012/2013 en een minimum van 4,7% (dat is heel weinig!) in de winter 2007/2008. Deze gegevens werden grotendeels verzameld door honderden vrijwillige ornithologen die de zwanen elke winter observeren en tellen. Bovendien, deden de Britse ornithologen van de beroemde Wildfowl & Wetland Trust een uitdagende bevinding. Sinds 2000 hebben ze van 47 Kleine Zwanen röntgenfoto’s gemaakt tijdens ringacties uitgevoerd in Engeland. 22,7% onder hen bevatte lood van jachtgeweren. Dit suggereert dat ondanks hun status als een strikt beschermde soort in de Europese Unie en Rusland, wordende Kleine Zwanen nog regelmatig gestroopt. Verder, en dit zijn observaties van de Nederlandse ornithologen van het Instituut voor Ecologie van Wageningen, zien we dat Kleine Zwanen in de afgelopen winters regelmatig van voedseltype veranderden, voedseltypes die gekoppeld zijn aan menselijke activiteiten: weiden, bieten, aardappelen, maïsstoppels. Is dit gedrag een indicatie van een instabiele situatie, ongunstig voor zwanen? De studies worden voortgezet. En dan is er nog de geleidelijke maar snelle aankomst van duizenden Kleine Zwanen in de Evros Delta in Griekenland. Is dit het gevolg van de afname in de Noordzee-regio? Kunnen we spreken van een populatieverschuiving? Is dit goed of slecht nieuws?

Deze uitdagingen proberen de Belgische, Russische en Griekse partners van dit programma (zo snel mogelijk!) te begrijpen.

Het doel van dit onderzoeksprogramma is om te begrijpen hoe en waarom, binnen een paar jaar, duizenden Kleine Zwanen besloten hebben in de Evros Delta te overwinteren. Verder hopen we te begrijpen waarom de populatie van de Kleine Zwaan, die in de zuidelijke regio van de Noordzee overwintert, sinds 15 jaar dalende is. De eerste resultaten zijn … totaal onverwacht!

De GPS locaties worden om de drie uur doorgestuurd door de zenders van de Kleine Zwanen die geringd werden op het Yamal-schiereiland in augustus 2015. Deze locaties kunnen bekeken worden door in te loggen op de geografische applicatie waarvoor de link zich boven dit bericht bevindt.

De eerste twee Kleine Zwanen verlieten de toendra van Yamal op 11/09/2015. Beide zwanen 843X en 854X zijn onvolwassen mannen. De volgende drie zijn naar het zuiden getrokken op 14, 19 en 22 september. Van de zesde zwaan, 801X, hebben we nog geen enkele transmissie gekregen. Gaat het om een technisch probleem? Is de zender verloren gegaan in een gebied buiten het GSM-netwerk? Werd de Zwaan door een Zeearend aangevallen? Elke hypothese is mogelijk.

De vijf zwanen migreerden afzonderlijk, ondanks dat ze in dezelfde regio en voor een deel in dezelfde groep werden geringd. Ze trokken allemaal naar het zuiden en vlogen over de taiga. Maar wanneer ze in de regio’s van Omsk en Novosibirsk aankwamen, veranderden de zwanen 820X, 832X en 865X van richting, en trokken ze naar het oosten.

Tussen 30/09/2015 en 05/10/2015, zijn de drie zwanen op het Ubinskoye-meer geland. Dit wetland is gelegen op 200 km van de stad Novosibirsk en 1650 km van de monding van de Yuribey. Na een paar uur of een paar dagen rust, vertrokken de drie zwanen richting oosten-zuidoosten, en vlogen over Chakassië en het Altaï-gebergte. De zwaan 865X is de eerste die de grens tussen Rusland en Mongolië overstak. Maar hij landde al snel op het Uvsnur-meer waar hij twee dagen verbleef. Nadien vloog hij weer naar het noorden over de Russische grens naar een meer (op 1200 m hoogte) nabij de stad Kak. Hij bleef daar 12 dagen. Op 28/10/015, in de vroege ochtend, reisde hij 3150 km in drie dagen om de buitenwijken van Shanghai, China te bereiken! Dit is ONGELOOFLIJK! Na enige aarzeling, bereikte hij op 01/11/2015het Poyang-meer, één van de grootste overwinteringsgebieden voor watervogels in China met 3500km² oppervlakte en meer dan 500.000 watervogels tijdens de winter waaronder tienduizenden Kleine Zwanen. Tot nu toe werd gedacht dat deze vogels afkomstig waren vanuit Oost-Siberië, en niet vanuit Yamal dat aan de grens met Europa ligt. De zwaan 865X heeft bijna 6500 km afgelegd in vijf weken. Op 26/11/2015, werd hij vergezeld door de zwanen 820X en 832X. Driemaal ongelooflijk.

Twee andere zwanen gaven regelmatig hun positie door. Ze bleven ten zuiden van de taiga vliegen naar de steppen van Noord-Kazachstan. De zwaan 843X deed er 1 week over. Hij stopte op 18/09/2015 op een klein meer en nadien op een ander, waar hij er tot 17/10/2015 verbleef. De vlucht was van korte duur want de volgende dag vloog hij naar een meer gelegen op 270 km ten westen van het vorige. Ten westen! Dus in de tegengestelde richting van de drie zwanen die naar China trokken! De zwaan 854X volgde dezelfde weg. Hij stopte tussen 5 en 21/10/2015, op minder dan 100 km van zwaan 843X. Hij verliet het Akpas-meer richting westen en vloog naar het zuidwesten naar de Kaspische Zee. Na een stop van minder dan 6 uur aan de delta van de Wolga, vlakbij Astrakan, ging hij rechtsreeks naar het noordwesten. Tijdens de route vloog hij, zonder te stoppen, over de moerassen van Kumo Manych waar alle Roodhalsganzen die we vorige zomers in de Siberische toendra hadden uitgerust met zender, verbleven. Op 23/10/2015 om 11:00, landde 854X op de liman van Beisug aan de oostelijke kust van de Zee van Azov.

In minder dan 48 uur reisde 854X 2300 km. Wat zal hij nu doen? Verder trekken naar het westen om de Evros Delta en de Middellandse Zee te bereiken? En daar overwinteren? Beide locaties zijn op 1100 km afstand gelegen. We hebben te maken met een volledig nieuwe situatie! 843X zal ons waarschijnlijk toelaten om de nieuwe trekroute die de toendra van Siberië tot de Evros Delta verbindt, te ontdekken. 820X, 832X en 865X bevinden zich in China, op een meer langs de Jangtse-rivier. Niemand had waarschijnlijk ooit kunnen denken dat de Kleine Zwaan van de toendra van Yamal met China was verbonden. Kleine Zwanen van dezelfde groep, op dezelfde plaats en op hetzelfde moment geringd, overwinteren in wetlands die 7100 km van elkaar verwijderd zijn.

De geografische toepassing i.v.m. de reis van de met GPS/ GSM-zender uitgeruste Kleine Zwanen op het schiereiland Yamal, werd ontworpen door Philippe Vandevondelee en Yves Tassin van Intergraph België (Hexagon Safety & Infrastructure).